آشنایی با آروماتراپی یا رایحه درمانی

رایحه‌ها خیلی بیشتر از هرچیزی که فکرش را می‌کنیم در زندگی ما تاثیرگذار هستند. هر بویی به خصوص اگر آشنا باشد مجموعه‌ای از اطلاعات را به همراه دارد و می‌تواند ما را به زمانی دیگر و خاطره‌ای دیگر پرتاب کند. رایحه‌های مختلف می‌توانند روی سلامت جسمی و روحی ما هم تاثیرگذار باشند.

آروماتراپی به یکی از علوم کهن اطلاق می‌شود که در آن با استفاده از عطر و بویی که از عصاره قسمت‌های مختلف گیاهان به دست می‌آورند به درمان جسمی و روحی اشخاص می‌پردازند. آروما به معنی رایحه است و تراپی به معنی درمان. پس آروماتراپی همان رایحه درمانی است، رایحه درمانی امروزه به عنوان یکی از شاخه‌های مهم علم پزشکی قلمداد می‌شود و نتیجه آن بهبودی، ایجاد آرامش، و تامین انرژی بالا در عموم افراد است. روغن‌ها یا عصاره‌های مورد استفاده در این روش، اسانس های آروماتیکی (معطر) هستند که از گیاهان، گل‌ها، درختان، میوه‌ها، پوست درختان، علف‌ها و دانه‌ها استخراج می‌شوند و از آنها برای درمان بیماری‌های جسمی یا روانی مشخصی استفاده می‌شود و می‌توانند باعث بهبود یا پیشگیری از بیماری‌ها شوند. با اینکه از اسم رایحه درمانی برمی‌آید که درمان با استشمام بوهای خوش اتفاق بیفتد، اما تنها راه بهبود در این روش استشمام رایحه‌ها نیست. گاهی وقت‌ها و با توجه به تشخیص آروماتراپیست (کسی که کار رایحه درمانی انجام می‌دهد)، رایحه درمانی به صورت ماساژ سطح بدن با روغن‌های خوشبو اتفاق می‌افتد. معدود مواردی هم هستند که بنا به تشخیص کسی که کار رایحه درمانی انجام می‌دهد، ممکن است برای فرد بیمار، خوردن روغن تجویز شود. این روش به هیچ وجه نباید به صورت سرخود انجام شود وگرنه ممکن است عواقب ناخوشایندی به دنبال داشته باشد.

بیشتر بخوانید: ویژگی خاص گل‌های زیبای جهان

تاریخچه رایحه درمانی

جالب است بدانید بیشتر حوزه‌های طب مکمل قدمت زیادی دارند. برای نمونه همین آروماتراپی تاریخچه‌ای دارد که به 6000 سال پیش بر می‌گردد! مصر باستان، چینی‌ها، هندی‌ها، رومی‌ها و یونانی‌ها از این روش برای درمان استفاده می‌کردند و روغن‌های معطر را در ساخت لوازم آرایشی، عطر و داروها به کار می‌گرفتند. از آروماتراپی همچنین در تامین بهداشت و در مراسم مذهبی هم استفاده می‌شد. به توصیه پزشک مصری، ایمهوتپ، از روغن‌های معطر برای استحمام، ماساژ دادن و مومیایی کردن اجساد در شش هزار سال پیش استفاده می‌کردند.

در مصر باستان ایمهوتپ خدای طبابت و درمان بود. هیپوکارت (در یونان باستان) خدای پزشکی بود و از حمام‌های رایحه درمانی و ماساژ و از دودکردن مواد معطر برای درمان مردم آتن استفاده می‌کرد. رایحه درمانی نوین در سال 1930 دوباره شکل گرفت. هنگامی که شیمیدان فرانسوی بر روی زخم‌های سوختگی دست خود روغن اسطوخودوس ریخت و فهمید که دردش تسکین پیدا کرده! سپس شروع به تحقیق در مورد خواص درمانی عطرها در درمان بیماری‌های جسمی و روانی کرد. در طول جنگ جهانی دوم جراح فرانسوی ارتش، دکتر جین والنت، از عصاره‌های معطر به عنوان ضدعفونی کننده استفاده کرد. پس از آن مادام مارگارت ماروی، رایحه درمانی را به عنوان یک روش درمانی گسترش داد. از عطرهای مختلف را برای درمان بیماری‌ها تجویز کرد. او به استفاده از عطرها برای ماساژ دادن در درمان اعتبار بخشید. رایحه درمانی هنگامی که عطرها به صورت همزمان بر جسم و ذهن اثر کنند بیشترین تأثیر را دارد.

عملکرد رایحه درمانی چگونه است؟

عطرها حس قدرتمند بویایی را تحریک می‌کنند. بوهایی که ما استشمام می‌کنیم، آثار مشخصی روی احساسات ما دارند. پزشکان دریافته‌اند در بیمارانی که حس بویایی خود را از دست داده‌اند، در ریسک ابتلا به مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب قرار دارند. وقتی گیرنده‌های بویایی بینی رایحه‌ای را استشمام می‌کنند با بخش‌هایی از مغز ارتباط برقرار می‌کنند. این بخش‌ها در قسمت هیپوکامپوس و آمیگدالا قرار دارند و به عنوان بخش های ذخیره خاطرات و احساسات درنظر گرفته می‌شوند. براساس گفته این دسته از محققان وقتی مولکول‌های روغن‌های معطر به بینی شما می‌رسند، بخش‌های مذکور فعال می‌شوند و به ایجاد تاثیرات فیزیکی و روانی منجر خواهند شد. برای نمونه، جالب است بدانید استشمام رایحه اسطوخودوس درست همان بخشی از مغز را فعال می‌کند که وقتی داروی مسکن دریافت کنید، فعال می‌شود.

بیشتر بخوانید: چند گیاه که می‌توانید بکارید و سال‌ها از آنها لذت ببرید

رایحه درمانی جهت رفع کدام مشکلات مفید است؟

اساسا رایحه درمانی برای طیف وسیعی از مشکلات به کار می‌رود. رایحه درمان به طور عمومی برای از بین بردن انواع دردها، بهبود خلق و خو و حالات روحی و همچنین ایجاد احساس آرامش به کار می‌رود، اما به صورت خاص هر روغن و رایحه‌ای کاربرد خاص خودش را دارد. در ادامه به بررسی خواص رایحه چند گیاه اشاره می‌کنیم.

1- رایحه لیمو با افسردگی مقابله می‌کند: آروماتراپی می‌تواند به بیمارانی که از افسردگی رنج می‌برند کمک کند. همانطور که می‌دانید مرکز احساسی بدن در مغز واقع شده و ارتباط تنگاتنگی با حس بویایی دارد. از میان تمام گیاهان رایحه لیمو بهترین راه برای مقابله با افسردگی است. محققان طی یک مطالعه، 12 بیمار افسرده را در معرض رایحه مرکبات که اغلب حاوی روغن لیمو بود، قرار دادند. این رایحه باعث تنظیم میزان هورمون و تقویت عملکرد سیستم ایمنی شد و نیاز به مصرف داروهای ضدافسردگی را کاهش داد. کافی است مقداری لیمو روی مچ دست بمالید. همچنین استشمام رایحه مرکبات باعث بالارفتن قدرت سیستم ایمنی بدن می‌شود.

2- اسانس درخت چای بهترین درمان برای آکنه : برای سالیان دراز است که رایحه درمانی به عنوان یکی از شیوه‌های موثر درمان طبیعی آکنه و جوش صورت و کمر شناخته می‌شود. از میان تمام گیاهان، درخت چای از جمله بهترین درمان‌ها برای آکنه به شمار می‌رود. از میان سایر گیاهان اسانس اسطوخودوس نیز مفید است.

3- رایحه بادام درختی تسکین دهنده درد : محققان کانادایی از 20 داوطلب زن و 20 داوطلب مرد خواستند دستان خود را در آب داغ فرو ببرند و تا حد امکان در آب نگه دارند. در این وضعیت داوطلبان در معرض رایحه‌های متفاوت قرار گرفتند. زمانی که زنان رایحه عصاره بادام را استشمام می‌کردند، 38درصد کمتر احساس درد داشتند اما با استشمام رایحه‌های تند مانند سرکه درد بیشتری احساس می‌کردند. این رایحه‌ها روی میزان درد در مردان تأثیری نداشت، اما هر 2 گروه هنگام استشمام رایحه‌های خوب احساس بهتری داشتند.

4- رایحه فلفل سیاه موثر در ترک سیگار : در بررسی انجام شده در سال 2013، محققان از داوطلبان سیگاری خواستند رایحه روغن فلفل سیاه یا سنبل ختایی را استشمام کنند. نتایج این بررسی نشان داد این دو روغن طبیعی هوس سیگار کشیدن را کاهش می‌دهد. داوطلبانی که رایحه فلفل سیاه را استشمام کردند، سوزش خفیفی در گلو احساس کردند که حالت آن مشابه زمان سیگار کشیدن است. افرادی که سنبل ختایی را استشمام کردند، همانند هنگام سیگار کشیدن احساس آرامش کردند. محققان به افراد سیگاری که قصد ترک این عادت را دارند توصیه می‌کنند هنگامی که هوس می‌کنند سیگار بکشند این رایحه‌ها را استشمام کنند.

5- خواب راحت با رایحه یاس و رز : اگر پس از بیدار شدن از خواب باز هم احساس خستگی می‌کنید، پیشنهاد می‌کنیم رایحه یاس را استشمام کنید. همچنین در مطالعات محققان آلمانی مشخص شد، داوطلبانی که در اتاقی با رایحه گل رز به خواب رفتند خواب آرام و بهتری داشتند. در حالی که داوطلبانی که در اتاق بد بو خوابیدند، دچار کابوس شدند. محققان می‌گویند، رایحه می‌تواند روی واکنش عاطفی مغز تأثیر بگذارد. از آن جا که رایحه‌های خوب مانند رز با خاطرات شاد ارتباط دارد، می‌تواند خواب عمیق ایجاد کند.

6- رایحه موز ایجاد کننده احساس سیری : مطالعه‌ای بین بیش از 3 هزار داوطلب که دچار اضافه وزن بودند، انجام شد. این داوطلبان هنگام احساس گرسنگی رایحه موز یا سیب سبز را استشمام کردند. این افراد به طور متوسط و بدون رژیم گرفتن طی 6 ماه تقریباً دو و نیم کیلوگرم وزن کم کردند. استشمام برخی رایحه‌ها هورمون‌هایی را ترشح می‌کند که در فرد احساس سیری ایجاد می کند.

سایر خواص معجزه آسای رایحه درمانی

ریزش سکه ای موها: گفته می‌شود بیمارانی که به بیماری آلوپسی یا ریزش سکه ای مو دچار هستند، چنانچه کنار مراحل درمانی شان از رایحه درمانی کمک بگیرند، زودتر بهبود پیدا می کنند.

یبوست: دیده شده افرادی که همراه رایحه درمانی، ماساژ نیز دریافت کرده‌اند، سریع‌تر از عارضه یبوست راحت شده‌اند و مشکلشان بهبود پیدا کرده است. این روش با ماساژ شکمی همراه است.

سرطان: تحقیقات نشان داده‌اند، افرادی که مبتلا به آرتروز بوده‌اند، سرطان داشته‌اند یا سردرد را تجربه کرده‌اند، با استفاده از روغن‌های معطر به صورت موضعی، دردشان کاهش پیدا کره است. در مورد بیماران مبتلا به سرطان، بابونه و در مورد کسانی که سردرد دارند، نعنا مفید عمل کرده و نیاز به استفاده از مسکن را کاهش داده است.

فرو نشاندن خشم: در مواقع عصبانیت چند نفس عمیق به همراه فرو بردن رایحه‌ای خوش می‌تواند حالات درونی شما را به سرعت تغییردهد. به این منظور می‌توانید مقداری از اسانس مورد نظر را روی یک دستمال ریخته و بو کنید.

افزایش میزان صبر و تحمل: در گذشته زمانیکه داروی بی‌هوشی وجود نداشت، طبیبان برای بی حس کردن بیماران از گیاهان معطر استفاده می‌کردند. همچنین در آزمایشی که اخیراً صورت گرفت محققان بوی نارنج و پرتغال را در فضای یک اتاق انتظار منتشر کردند و نتیجه این شد که افرادی که در سالن بودند، بدون هیچ اعتراضی ساعت‌ها منتظر ماندند. در آزمایش‌های مختلف مشخص شده که خانم‌ها در صورت استنشاق بوی مرکبات نظیر پرتقال، نارنج، نارنگی و لیمو استرس کمتری را تجربه کرده و در عین حال شکیبایی بیشتری پیدا می‌کنند.

رایحه درمانی برای چه کسانی ممنوع است؟ مثل هر روش دیگری که استثناهایی دارد، آروماتراپی هم موارد ممنوعه‌ای دارد و کسانی هستند که نباید سراغ این روش بروند.

خانم‌های باردار: زنان باردار نباید در طول دوره بارداری‌شان از رایحه درمانی استفاده کنند.

مبتلایان به آسم شدید: افراد مبتلا به آسم نه تنها باید دور استفاده از رایحه درمانی را خط قرمز بکشند، که باید نسبت به قرار گرفتن در معرض عطرها و اسپری ها نیز حساس باشند.

مبتلایان به آلرژی ها: وقتی بهار می‌رسد و با استشمام بوی گل‌ها دچار عطسه و سرفه می‌شوید، نباید توقع داشته باشید رایحه درمانی گزینه مناسب شما باشد.

فشارخونی‌ها: افرادی که دچار این مشکل هستند باید نسبت به استفاده از رایحه‌ها حساس باشند. برای نمونه فشار خونی‌ها نباید به هیچ وجه سراغ رزماری یا اسطوخودوس بروند.

مبتلایان به سرطان‌های وابسته به استروژن: خانم‌هایی که از سرطان رحم، تخمدان یا سینه رنج می‌برند، به هیچ وجه نباید از رایحه رازیانه، راوید یا بادیان استفاده کنند. در نهایت افرادی که در حال گذراندن مراحل درمانی‌شان از طریق شیمی درمانی هستند قبل از استفاده از رایحه‌های آروماتراپی و انجام این روش، حتما باید با پزشک‌شان مشورت کنند.

نکته پایانی

فرض اولیه در رایحه درمانی، بی‌ضرربودن روغن‌های به دست آمده از گیاهان است، اما مثل هر چیز دیگری این فرض نباید باعث شود مراقب نباشد. هرگز روغن‌های گیاهی را بدون تجویز متخصص نخورید. بسیاری از این روغن‌ها سمی هستند و حتی می‌توانند کشنده باشند. خیلی کم پیش می‌آید ولی آروماتراپی گاهی می‌تواند عوارض جانبی نیز داشته باشد همچنین اگر مطمئن نیستید که باردار هستید یا نه از این روش استفاده نکنید، چون می‌تواند به جنین آسیب برساند.

برخی از تحقیقات انجام شده روی حیوانات نشان داده که آروماتراپی می‌تواند با درمان‌های دارویی تداخل ایجاد کند. این مسئله هنوز روی انسان آزمایش و تایید نشده است، اما گفته می‌شود بعضی از رایحه‌ها مثل اوکالیپتوس می‌تواند با داروهای حاوی آمفتامین یا پنتوباربیتال تداخل داشته باشد و مانع عملکرد درست داروها شود.