آشنایی مختصر با انواع کود

تعریف کود : به هر نوع ماده معدنی یا آلی یا بیولوژیک که دارای عناصر غذایی باشد و باعث بالا بردن حاصلخیزی خاک و همچنین با تیمار گیاهی باعث افزایش عملکرد کیفی و کم محصول شود کود اطلاق می‌شود. کودها به چند دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از :
1-شيميايي 2- آلي يا ارگانيک 3- بيولوژيک يا زيستي

کودهای شیمیایی

که برخی از آنها جز عناصر پرمصرف گیاه یا ماکرو المنت و برخی نیز جز عناصر عناصر کم مصرف گیاه (میکرو المنت) می‌باشد. عناصر پر مصرف (ماکرو) شامل: ازت، فسفر، پتاس، کلسیم، منیزیم
عناصر کم مصرف (میکرو) شامل : آهن، روی، منگنز، مس، بر
به کودهایی که مجموع عناصر فوق را با هم و به نسبت متناسب دارا باشد، اصطلاحا کود کامل اطلاق می‌شود. گیاهان مختلف بر حسب نیاز و با توجه به نتایج آزمایش برگ و خاک به کودهای فوق نیازمند خواهند بود . ترکیب شیمیایی و درصد خلوص کودهای مختلف حاوی یک عنصر، بسیار متفاوتند. این تفاوت‌ها بر مورد مصرف، نحوه پخش، زمان کوددهی و اثر بخشی کودها تاثیر بسیار مهمی دارند. بنابراین شناخت کافی از انواع کودهای شیمیائی قبل از انتخاب و یا مصرف آنها ضرورت دارد.
کودهای ازت ازت به صورت‌های نیترات، یون آمونیم و اوره قابل جذب گیاه است. نیترات آمونیم ۳۳ درصد ازت داشته و هر دو فرم ازت آن قابل جذب گیاه می‌باشند. چون دارای بار منفی است جذب کلوئیدهای خاک نشده و در معرض شستشو از خاک است. اما چون دارای بار مثبت است جذب کلوئیدهای خاک می‌گردد. اوره رایج‌ترین کود ازت در ایران است. اوره از ترکیبات آلی به شمار رفته و به همین فرم قابل جذب گیاه می‌باشد. از محلول اوره در محلول پاشی برگ گیاهان نیز استفاده می‌شود. اوره نیترات آمونیم را می توان قبل از کاشت محصول و یا به صورت سرک و بعد از آن که گیاه مقداری رشد نمود به خاک داد. سولفات آمونیم علاوه بر ازت دارای ۲۴ درصد گوگرد است. هیدرات آمونیم را که از حل شدن آمونیاک در آب بدست می‌آید قبل از کاشت به وسیله سرنگ‌های مخصوص در زیر لایه ای از خاک قرار می‌دهند. نیترات کلسیم و نیترات پتاسیم درصد ازت کمی داشته و کمتر به عنوان منبع کود ازت در خاک مصرف می‌شوند. این کودها غالباً در محلول‌های غذائی به عنوان منابع کلسیم یا پتاسیم مورد استفاده قرار می‌گیرند.

بیشتر بخوانید : کود ضد استرس (کود ضد-تنش) چیست؟ 

کودهای فسفر غالباً درصد فسفر کودهای شیمیائی را به صورت درصد اکسید فسفر ذکر می‌نمایند. اسید فسفریک که از تجزیه مواد آلی خاک حاصل می‌شود قابل جذب گیاه است، اما به صورت کود شیمیائی مصرف نمی‌شود. قسمت اعظم کود فسفره ای که به خاک داده می‌شود. به وسیله کلسیم در خاک‌های قلیائی و به وسیله آهن و آلومینیم در خاک‌های اسیدی تثبیت می‌گردد. معمولاً تا کود فسفره‌ای که به خاک داده می‌شود در سال اول به صورت قابل جذب گیاه باقی می‌ماند و بخش کمی نیز طی سال‌های آینده قابل جذب گیاه می‌گردد. میزان‌های فوق الذکر با روش کوددهی، بافت و ترکیب خاک، سوابق مصرف کود فسفره در خاک و مقدار کود فسفری که مصرف می‌شود، بستگی دارد. چون میزان محلول بودن و حرکت کود فسفره در خاک بسیار محدود است می‌بایستی کودهای فسفره را قبل از کاشت به خاک داد و آن‌ها را مستقیماً در ناحیه توسعه ریشه قرار داد. حداکثر میزان محلول فسفر در pH 6 تا ۵/۶ مشاهده می‌شود. بنابراین رساندن pH خاک به این حدود می‌تواند در افزایش محلول بودن و جذب فسفر موثر باشد. تغییر pH خاک در خاک‌های اسیدی با اضافه کردن آهک و در خاک‌های قلیائی با اضافه کردن گوگرد یا کودهای اسیدی انجام پذیر است. مصرف مقدار زیادی کود حیوانی نیز می‌تواند در نقصان pH خاک مفید باشد. میزان محلول بودن کودهای فسفره نیز متغیر است.

کودهای پتاسیم : کمبود پتاسیم بیشتر در خاک‌های اسیدی و خاک‌های شنی دیده می‌شود، اما کمبود آن در سایر خاک‌ها تحت شرایط آبیاری و برداشت مقدار زیادی محصول (به خصوص یونجه) نیز مشاهده می‌گردد. اغلب کودهای پتاسیم در آب محلول هستند و نحوه اضافه آنها به خاک نقش زیادی در اثر بخشی کود ندارد کلرورپتاسیم فراوانترین ترکیب پتاسیم در طبیعت است. کلرورپتاسیم دارای مقدار زیادی (۶۰ تا ۶۲ درصد) می‌باشد با این حال مصرف کلرورپتاسیم در مواردی که به مقدار زیادی پتاسیم نیاز است چندان مطلوب نیست، زیرا احتمال مسمومیت ناشی از فراوانی کلر پیش می‌آید با این که مقدار کمی کلر برای محصولاتی مانند توتون و پنبه لازم است، اما زیادی کلر در خاک موجب آبدار شدن غده سیب زمینی و نقصان کیفیت توتون می‌گردد. نیترات پتاسیم دارای ۴۴% اکسید پتاسیم است، اما کودی گران قیمت می‌باشد. سولفات پتاسیم معمولترین کود پتاسیم است که در زراعت مصرف می‌شود پتاسیم از تجزیه اولیه بقایای گیاهی نیز به خاک اضافه می‌شود، اما هوموس خاک به عنوان منبع قابل توجه پتاسیم به شمار نمی‌رود، زیرا پتاسیم بوسیله مواد آلی تثبیت نمی‌گردد. خاک‌هائی که مقدار زیادی رس از نوع ورمی کولایت و ایلیت دارند پتاسیم را تثبیت می‌کنند. پتاسیم واقع در محلول خاک در حال تعادل است و به عنوان ذخیره پتاسیم خاک محسوب می‌شود در صورتی که شدت تثبیت زیاد است می‌بایستی پتاسیم را به صورت نواری و قبل از کاشت در خاک قرار داد.

برای خرید کود به فروشگاه اینترنتی نازبو مراجعه کنید.

کودهای گوگرد : کمبود گوگرد در خاک‌هایی که به شدت در معرض شستشو قرار دارند مشاهده می‌شود. در این صورت می‌بایستی گوگرد را به صورت کود به خاک اضافه کرد. مقدار گوگرد کودها را به صورت درصد عنصر گوگرد (s) ذکر می‌کنند انتخاب نوع کود گوگرد دار به pH خاک بستگی دارد. در خاک‌های اسیدی می‌توان از سولفات کلسیم یا جیپس به عنوان منبع گوگرد استفاده نمود. این ترکیب دارای ۱۸ درصد گوگرد و ۲۲ درصد کلسیم است، جیپس علاوه بر تامین گوگرد و کلسیم باعث افزایش pH خاک نیز می‌گردد. از پودر گوگرد نیز می‌توان به عنوان کود گوگرد استفاده کرد. عنصر گوگرد در اثر فعالیت باکتری‌های اکسید کننده به صورت اسید سولفوریک سرانجام سولفات‌ها در می‌آید. هر چه ذرات عنصر گوگرد ریزتر و توزیع آن در خاک یکنواخت‌تر باشد، سرعت اکسیده شدن گوگرد بیشتر خواهد بود. اکسیداسیون عنصر گوگرد موجب اسیدی شدن خاک گشته و به همین دلیل از آن دراصلاح خاکهای قلیائی استفاده می‌شود. اکسیده شدن گوگرد در حرارت و رطوبت مناسب حدود ۳ تا ۴ هفته طول می‌کشد. بعضی از کودهای گوگرد را (مانند So2 و پلی سولفیدها) در آب آبیاری حل و به خاک اضافه می‌کنند.
کودهای کلسیم و منیزیم: کلسیم و منیزیم کمتر به عنوان کود مصرف می‌شوند، زیرا کمبود آنها در بسیاری از خاک‌ها (به استثنای خاک‌های نواحی مرطوب) دیده نمی‌شود. خاک‌های نواحی مرطوب اسیدی بوده و برای اصلاح آنها از کلسیم و منیزیم استفاده می‌شود. در خاک‌های اسیدی مقدار زیادی کربنات کلسیم، کربنات مضاعف کلسیم و منیزیم و یا سولفات کلسیم برای اصلاح خاک‌های اسیدی مصرف می‌شود. درنتیجه کمبود احتمالی کلسیم و منیزیم نیز مرتفع می‌گردد. در صورتیکه تغییر pH خاک‌های اسیدی مورد نظر نباشد و صرفاً تامین کلیسم مورد نیاز گیاه هدف باشد، می‌توان از کودهای فسفره حاوی کلسیم استفاده نمود. برای رفع کمبود منیزیم از سولفات منیزیم و یا سولفات مضاعف منیزیم و پتاسیم استفاده می‌شود.
کودهای مخلوط : عناصر ازت، فسفر و پتاسیم بیش از سایر عناصر به عنوان کود مصرف می‌گردند. گاهی کودهای تجارتی را به صورت مخلوطی از عناصر فوق تهیه می‌کنند. درصد عناصر این کودها معمولاً پایین است و قسمت اعظم حجم را مواد دیگری به غیر از عناصر فوق تشکیل می‌دهند. ترکیب این گونه کودها را با درصد ازت (N)، اکسید فسفر و اکسید پتاسیم و به همین ترکیب ذکر می‌کنند مثلاً کود ۱۰-۱۰-۲۰ دارای ۲۰ درصد ازت، ۱۰ درصد اکسید فسفر و ۱۰ درصد اکسید پتاسیم می‌باشد گاهی درصد گوگرد (S) را به صورت عدد چهارم ذکر می‌نمایند مانند ۵-۱۰-۱۰-۱۵ که ۵ درصد گوگرد دارد. کود مخلوط ممکن است فاقد یکی از سه عنصر اصلی باشد. مانند ۴۴-۰-۱۳ که فاقد فسفر است و در حقیقت همان نیترات پتاسیم است و یا فسفات دی آمونیم که می‌توان آن را به صورت ۰-۴۶-۱۸ بیان نمود.

کودهای عناصرکم مصرف: در خاک‌های نواحی خشک کمبود آهن، مس، منگنز و روی و در خاک‌های نواحی مرطوب کمبود مولیبدن، کلر و بر محتمل است. گاهی نیز مقداری زیادی کلر و بر در خاکها و آب آبیاری نواحی خشک وجود داشته و می‌توانند باعث مسمومیت گیاه گردند. نکته مهم در مصرف کودهای عناصر کم مصرف آن است که مرز بین میزان مورد نیاز و حد مسموم کننده گیاه بسیار باریک است. به عبارت دیگر مصرف زیاد این کودها باعث مسمومیت گیاه می گردد. در اغلب موارد مقدار عناصر مس، آهن، منگنز و روی در خاک بیش از نیاز گیاه است، اما به فرم قابل جذب گیاه نیستند. از طرف دیگر چون این عناصر عمدتاً به صورت کاتیون به خاک اضافه می‌گردند، احتمال تثبیت آنها توسط خاک زیاد است. کاتیون‌ها را بهتر است بر روی برگ‌ها محلول پاشی نمود. در صورتی که این کاتیون‌ها به صورت ترکیبات معدنی به خاک داده می‌شوند می‌بایستی به صورت نواری در خاک قرار داده شوند و یا همراه با کودهای دارای واکنش اسیدی به خاک اضافه گردند. در صنعت این کاتیون‌ها را با مواد کلات کننده ترکیب و آن‌ها را به صورت غیرقابل تثبیت در آوردنده اند. کلات‌ها به سهولت در خاک حرکت کرده و عنصر را در دسترس گیاه قرار می‌دهند. در صورت عدم دسترسی به کلات‌ها، از سولفات‌های کاتیون‌ها به عنوان کود استفاده می‌شود. از گروه آنیون‌ها، کمبود کلر به ندرت مشاهده می‌شود. زیرا معمولاً مقدار کافی کلر همراه با آب باران (به خصوص در نواحی ساحلی)، کودهای شیمیائی عناصر اصلی (به صورت ناخالصی) و آب آبیاری به خاک اضافه می‌شود. در صورت لزوم می‌توان از کلرورپتاسیم برای رفع کمبود کلر استفاده نمود. برای رفع کمبود بر از بورات سدیم یا بوراکس استفاده می‌کنند.

بیشتر بخوانید : بهترین کود برای گیاهان آپارتمانی

بوراکس در آب بسیار محلول بوده و در خاک به سهولت حرکت می‌کند و می‌بایستی مواظب شسته شدن آن از خاک بود. بوراکس را مستقیماً به خاک اضافی می‌نمایند. برای اضافه کردن مولبیدن از مولیبدات سدیم یا مولیبدات آمونیم استفاده می‌شود. مولیبدات را ممکن است با مواد دیگری مخلوط و به خاک اضافه کرد و یا آن را محلول پاشی نمود. در صورتی که عناصر کم مصرف به صورت نواری در خاک قرار داده می‌شوند، مقدار مصرف آنها چند کیلوگرم (از هر یک) در هکتار خواهد بود. در صورتی که این کودها را بر سطح خاک پخش می‌نمایند و با خاک مخلوط می‌کنند، مقدار آنها را چند برابر می‌گیرند در این روش سولفات کاتیون‌ها را به میزان ۳۰ تا ۵۰ کیلوگرم در هکتار می‌پاشند. مقدار معمول مصرف بورات حدود ۵ کیلوگرم در هکتار است. مولیبدات به مقدار حدود ۱ تا ۲ کیلوگرم در هکتار پاشیده می‌شود. در صورتی که از روش محلول‌پاشی عناصر بر روی برگ‌ها استفاده می‌شود، می‌بایستی غلظت محلول را مورد دقت قرار داد. پا شش سولفات عناصر کم مصرف با غلظت ۲ تا ۳ در هزار معمول است. در بازار ایران مخلوطی از کودهای عناصر کم مصرف به نام‌های تجاری مختلفی وجود دارند. محلول تهیه شده از این کودها را می‌توان روی برگ پاشید و یا با سموم مختلف مخلوط کرد و همزمان با سمپاشی مصرف نمود. کودهای شیمیایی موجب تقویت رشد گیاه می‌شوند و از طریق فرآیندهای شیمیایی این کودها تولید می‌گردند. کودهای شیمیایی در مقایسه با کودهای آلی حجم کمتری دارند. انواع زیادی کودهای شیمیایی وجود دارند که به شکل‌های پودی، گرانوله، مایع و گاز تولید می‌شوند.

برای خرید کود مایع به فروشگاه اینترنتی نازبو مراجعه کنید.

انواع کودهای شیمیایی

نیترات سدیم این کود 16 در صد ازت دارد و برای خاک‌های اسیدی مفید هستند.
نیترات کلسیم این کود 16 درصد ازت دارد و به تلفات از طریق آب‌شویی و نیترات زدایی بسیار حساس است. به عنوان منبع کلسیم قابل حل در برخی زراعت‌ها کاربرد دارد.
سولفات آمونیوم این کود به شکل بلور سفید و شبیه به نمک است. این کود 20 درصد ازت دارد و اثر اسیدسازی در خاک‌ها دارد. سولفات روي اين كود به دو صورت خشك (ZnSo4H2o)با 34 درصد روي و يا ابدار(ZnSo4 7H2o) با 24 درصد روي توليد و بسته بني شده و به صورت پودر عرضه مي‌شود.
سولفات منگنز با فرمول شيميايي MnSo4.H2o حاوي 24 درصد منگنز است كه به صورت پودري توليد و در بسته‌بندي‌هاي 25 كيلوگرمي عرضه مي‌گردد.
نیترات آمونیوم این کود شبیه به کود سولفات آمونیوم می‌باشد و حدود 34 درصد ازت دارد. در خاک سریع عمل می‌کند، اما به مدت طولانی در خاک دوام ندارد.
نیترات پتاسیم با فرمول شیمیایی Kno3 است که دارای 26 درصد پتاسیم و 19 درصد ازت میباشد.
آمونیاک این کود به شکل گاز یا مایع می‌باشد و حدود 80 درصد ازت دارد. این کود گران می‌باشد.
کلرور آمونیوم این کود به شکل بلور سفید است و حدود 26 درصد ازت داردو شبیه به کود سولفات آمونویم عمل می‌کند.
اوره این کود هم به شکل بلور سفید است و ازت زیادی دارد. این کود سریع در خاک عمل می‌کند، اما توسط آب دچار آبشویی می‌شود و به مدت طولانی در خاک دوام ندارد.
سوپرفسفات تریپل این کود 46 درصد P2O5 دارد.
فسفات دی آمونیوم این کود 18 درصد ازت و 46 درصد P2O5 دارد. این کود در آب بسیار قابل حل می‌باشد. این کود اثر اسیدسازی روی خاک دارد. این کود به علت داشتن آمونیوم زیاد می‌تواند به جوانه زنی بذر در هنگام تماس با آن آسیب برساند. کودهای دارای پتاسیم دو نوع از این نوع کودها کاربرد وسیع دارند، سولفات پتاسیم و کلرور پتاسیم می‌باشند. هر دو این کودها در آب بسیار قابل حل هستند و به خاک قبل یا درحین کشت افزوده می‌شوند. کودهای پتاسیمی برای خاک‌های شنی خوب هستند. این کودها به بهبود کیفیت محصولات کشاورزی کمک می‌کنند.

برای خرید بذر سبزیجات به فروشگاه اینترنتی نازبو مراجعه کنید.
 

سولفات روي
اهميت: عنصر روي براي فعاليت‌هاي آنزيمي توليد هورمون‌هاي رشد تلقيح باروري و تشكيل ميوه ضروري بوده و كمبود آن باعث ريز برگي تاخير در باز شدن برگ‌ها و گل‌ها ريزش ميوه سر خشكيدگي و محدوديت رشد مي‌شود. اين عنصر فعال كننده بيش از 300 نوع آنزيم در انسان دام و گياه است و در مجموعه مكانيسم‌هاي حفاظتي بدن نقش كليدي دارد.

مشخصات كود: آهكي بودن خاكها ph بالا ماده آلي كم و مصرف زياد كودهاي فسفاته از عواملي هستند كه قابليت استفاده اين عنصر را براي گياهان محدود كرده و خسارات جبران ناپذيري را بر ميزان توليد و كيفيت محصولات وارد مي‌نمايد. استفاده از كودهاي شيميايي حاوي اين عنصر به خصوص به همراه ماده الي گوگرد و باكتري‌هاي مربوطه باعث بهبود شرايط تغذيه‌اي گياهان شده و بسياري از نارسائي‌هاي تغذيه‌اي را برطرف مي‌سازد. اين كود به دو صورت خشك(ZnSo4H2o)با 34 درصد روي و يا آبدار(ZnSo4 7H2o)با 24 درصد روي توليد و بسته بندي شده و به صورت پودر عرضه مي‌شود.
روش زمان و مقدار مصرف: اين كود از طريق جايگذاري عمقي (موضعي چالكود و نواري) و محلول پاشي قلابل استفاده است. در خاك‌هاي سبك بت آبياري نيز قابل استفاده مي‌باشد، اما تحت اين شرايط بازيافت آن كمتر خواهد بود. محلول پاشي پنج در هزار آن به همراه اوره و اسيد بوريك در پاييز و اوايل بهار قبل از باز شدن شكوفه‌ها در افزايش تشكيل ميوه بسيار مفيد است. درختان: در زمستان در قسمت مياني سايه انداز به همراه كود حيواني و گوگرد به صورت چال كود يا كانال كود به ميزان 2000 تا 300 گرم به ازاء هر درخت بارور استفاده مي‌شود.
نباتات زراعي: هنگام تهيه بستر بذر همراه با ساير كودهاي زمستانه به ميزان 60 تا 80 كيلو گرم در هكتار در زير خاك مصرف مي‌شود.
محلول پاشي: در درختان مميوه به نسبت 3تا5 در هزار و در محصولات زراعي به نسبت 3تا4 هزار محلوول پاشي مي‌شود.
گياهان و مناطق مورد مصرف: كمبود روي در خاك‌هاي آهكي با ph بالا در ايران شايع و علائم و عوارض ناشي از كمبود اين عننصر در اكثر نقاط ايران به چشم مي‌خورد. مصرف كودهاي حاوي روي در اين اراضي براي اكثر محصولات مفيد است، مصرف اين كود به تدريج عوارض ناشي از كمبود روي را بر طرف و گلدهي تشكيل ميوه ميزان عمللكرد را افزايش خواهد داد .
نكات فني: مصرف اين كود به صورت 1تا2 سال در ميان از كمبود اين عنصر جلوگيري مي‌كند. مصرف اين كود مخلوط با كود حيواني خصوصاً در محدوده فعاليت ريشه باعث افزايش كارآيي كود سولفات روي مي‌شود.

برای خرید کود مایع ریشه زایی به فروشگاه اینترنتی نازبو مراجعه کنید.
 

سولفات منگنز
اهميت : منگنز نقش كليدي در تشكيل كلروپلاست و سيستم‌هاي آنزيمي گياه داشته و مصرف اين كود باعث بهبود فتوسنتز گياه و افزايش توليد محصول خواهد شد. منگنز فعال كننده ي تعداد زيادي آنزيم در انشان است.
مشخصات كود : آهكي بودن خاكها PH بالاماده آلي كم و مصرف نا متعدل كودها از عواملي هستند كه قابليت استفاده اين عنصر را براي گياهان محدود كرده و خسارات جبران ناپذيري را بر ميزان توليد و كيفيت محصولات وارد مي‌كنند علائم و عوارض ناشي از كمبود اين عنصر در اككثر نقاط ايران و در اغلب محصولات به چشم مي‌خورد. استفاده از كودهاي شيميايي حاوي اين عنصر به خصوص همراه ماده آلي گوگرد و باكتري‌هاي مربوطه باعث بهبود شرايط تغذيه اي گياهان شده و بسياري از نارسائي‌هاي تغذيه اي را برطرف مي‌سازد. سولفات منگنز با فرمول شيميايي MnSo4.H2o حاوي 24 درصد منگنز است كه به صورت پودري توليد و در بسته بندي‌هاي 25 كيلوگرمي عرضه مي‌گردد.
روش زمان و مقدار مصرف : اين كود از طريق جايگذاري عمقي (موضعي چالكود و نواري ) و محلول پاشي قابل مصرف است . درخاك‌هاي سبك با اب آبياري نيز قابل مصرف است اما تحت اين شرايط باز يافت آن كمتر خواهد بود.
درختان : در زمستان در قسمت مياني سايه انداز به همراه كود حيواني و گوگرد به صورت چال كود يا كانال كود به ميزان 200 تا 300 گرم به ازاء هر درخت بارور مصرف مي‌شود.
نباتات زراعي : هنگام تهيه بستر بذر همراه با سایر كودهاي زمستانه به ميزان 50 تا 80 كيلوگرم در هكتار زير خاك مصرف مي‌شود.
محلول پاشي: در درختان ميوه به نسبت 3 تا 4 در هزار و در محصولات زراعي به نسبت 2تا3 در هزار محلول پاشي مي‌گردد. گياهان و مناطق مورد مصرف: كمبود منگنز در خاكهاي آهكي با PH بالا و خصوصاً با بافت سبك در اكثر نقاط ايران و محصولات گزارش شده است. مصرف كودهاي حاوي منگنز در اين اراضي به تدريج عوارض ناشي از كمبود را برطرف و ميزان كلروفيل فتوسنتز و عملكرد را افزايش خواهد داد.
نكات فني: مصرف اين كود به صورت یک تا 2 سال در ميان از كمبود اين عنصر جلوگيري مي‌كند. مصرف اين كود مخلوط با كود حيواني خصوصاً در محدوده فعاليت ريشه باعث افزايش كارآيي كود سولفات منگنز مي‌شود.

كود اوره با پوشش گوگردي كود اوره با پوشش گوگردي (SCU ) به عنوان يك نوع كود آهسته رهش كه داراي راندمان بالا و مزاياي بسيار زيادي براي خاك و گياهان است، در صنايع كشاورزي كاربرد زيادي دارد. اخيراً در كشور ما نيز با توجه به راندمان پايين كود شيميايي اوره اتلاف آن، آلودگي شديد خاك‌ها و منابع زيرزميني آب به نيترات و نيتريت، كاهش جذب عناصر ريزمغذي بدليل بالابودن PH خاك‌ها و ... استفاده از اين نوع كود نه تنها براي مزارع شاليزار كه به طور كامل در آب غوطه ورند، بلكه براي تمام اراضي كشاورزي توصيه شده است. زيرا صرف نظر از مزاياي فوق گوگرد نيز به عنوان يك ماده حياتي در ساختمان پروتئين‌ها، به عنوان كاهنده PH خاك‌ها و در نتيجه ايجاد شرايط جذب عنصر ريز مغذي خصوصا آهن و روي كه مردم كشور ما در فقدان ميزان آهن و روي ركورد دار مي‌باشند دارد. در كشور ما سالانه بيش از يك ميليون و ششصد هزار تن اوره جهت تامين نياز ازت گياهان در صنايع كشاورزي استفاده مي‌شود. متاسفانه باتوجه به راندمان پايين آن (اتلاف بيش از پنجاه درصد ازت)، كشاورزان مجبورند جهت تامين نياز گياهان مقادير بيشتري كود استفاده نمايند. البته از دست دادن اين مقدار از كود نه تنها باعث اتلاف هزينه‌هاي بسيار زيادي مي‌شود بلكه به خاطر وجود بيوره و همچنين تشكيل نمك‌ها و كمپلكس‌هاي ديگر در خاك، كاهش راندمان خاك و آلودگي شديد آن ( سفت شدن خاك‌ها) و آلودگي منابع زير زميني آب را نيز به دنبال دارد. از طرفي با توجه به نقش ارزشمند گوگرد در كشاورزي خصوصاً در كشور ما كه بيش از نود درصد از زمين‌هاي كشاورزي آهكي و باpH بالا بوده و اين مسئله باعث كاهش راندمان جذب عناصر ريز مغذي كه از اهميت بالايي در رشد و نمو گياهان برخوردار مي‌باشند.

بیشتر بخوانید : خرید بهترین کود گوجه فرنگی
 

استفاده از كودهاي اوره با پوشش گوگردي از هر دو جهت باعث افزايش راندمان كشاورزي كشور خواهد شد. همچنين با توجه به فرآيند اوره با پوشش گوگردي با تغيير پارامترهاي عملياتي و شرايط فرآينديو استفاده از سيلنت‌هاي مختلف، امكان توليد محصولات اوره با پوشش گوگردي با درصدهاي مختلف گوگرد و سرعت انحلال‌هاي متفاوت وجود دارد و همانطور كه از نمودارهاي ارائه شده مشخص است استفاده از اوره با پوشش گوگردي با حداقل كيفيت (حداكثر سرعت انحلال هفت روزه) به مراتب مفيدتر و كاراتر از اوره ( با سرعت انحلال پنجاه ثانيه‌اي) مي‌باشد. در خصوص كاربرد گسترده گوگرد، استفاده از كود اوره با پوشش گوگردي با در صد پوشش‌هاي متفاوت (سرعت انحلال‌هاي متفاوت) به تنهايي و يا به صورت مخلوط با اوره جهت تامين به موقع ازت مورد نياز گياه در دوره رشد از كاربرد اوره مناسب‌تر خواهد بود. اين مسئله اگر به صورت دقيق بررسي و براساس نوع كشت و نيازهاي آن در طي دوره رشد (نياز هر گياه به عناصر مغذي متفاوت است)، شرايط آب و هوايي منطقه و آناليز دقيق خاك اعمال گردد، باعث افزايش چشمگير راندمان محصولات كشاورزي، بهبود كيفي خصوصيات خاك، جلوگيري از آلودگي منابع آب و كاهش مصرف اوره مي‌گردد و باتوجه به پرداخت يارانه جهت كود اوره از لحاظ اقتصادي كمك بزرگي به اقتصاد كشور خواهد شد. لذا لزوم ترويج و آشنايي كشاورزان با كود اوره با پوشش گوگردي و همچنين تعيين استاندارهاي لازم جهت توليد و مصرف آن در سطحي وسيع در نقاط مختلف كشور و با توجه به نوع كشت ضروري به نظر مي‌رسد.

برای خرید کود گیاهان آپارتمانی 20-20-20 به فروشگاه اینترنتی نازبو مراجعه کنید

نیترات پتاسیم
اهمیت: ازت و پتاسیم از عناصری هستند که به مقدار قابل توجهی توسط گیاه از خاک برداشت شده و بایستی در طول دوره رشد همواره به مقدار کافی از خاک در اختیار گیاه قرار گیرد. نیترات پتاسیم یک کود کاملا محلول در آب است که می‌توان از آن درهرمرحله از رشد گیاه استفاده نمود. ازت موجود دراین کود باعث بهبود رشد رویشی می‌شود و پتاسیم آن در بهبود کیفیت، افزایش مقاومت به خشکی، شوری و آفات و بیماری‌ها بسیارموثراست. نیترات پتاسیم کود بسیار مناسبی برای برطرف کردن کمبود پتاسیم در هر مرحله از رشد گیاه است.
مشخصات کود: کشت های مترکم وعدم استفاده از عنصر پتاسیم طی سالیان گذشته و از طرفی کمبود آب آبیاری و کیفیت نا مناسب آب و خاک دراکثر اراضی کشاورزی از عواملی هستند که قابلیت استفاده این عنصر را برای گیاهان محدود کرده و خسارات جبران ناپذیری را بر میزان تولید و کیفیت محصولات وارد می‌کند. استفاده از کودهای حاوی این عنصر باعث بهبود شرایط تغذیه ای گیاهان و افزایش کمی و کیفی محصولات می‌شود. نیترات پتاسیم با فرمول شیمیایی Kno3 است که دارای 26 درصد پتاسیم و 19 درصد ازت می‌باشد.
روش زمان و مقدار مصرف: نیترات پتاسیم یک کود کاملا محلول درآب است که به صورت مصرف خاکی ،کود آبیاری و محلول پاشی قابل استفاده می‌باشد.
مصرف خاکی: به میزان 200 تا 300 کیلوگرم در هکتار در زمان کاشت کود
آبیاری وسرک: به میزان 100 تا 200 کیلوگرم درهکتار در 2 تا 3 نوبت درطول فصل رشد
محلول پاشی: به میزان 5تا8 در هزار گیاهان ومناطق
مورد مصرف: این کود را می‌توان در هر مرحله ازرشد گیاه خصوصاً برای باغات پسته، درختان میوه، محصولات صیفی و سبزی، سیب زمینی، نیشکر و کشت‌های گلخانه ای استفاده نمود.
محاسن کاربرد: افزایش میزان تولید و بهبود کیفیت محصول افزایش مقاومت گیاه در مقابل خشکی، آفات و بیماری‌ها

کود آلی (ارگانیک)

کود آلی به کودهایی اطلاق میشوند که منشا طبیعی دارند. کودهای حیوانی به مجموعه ای از مواد بستری، ادرار و مدفوع گاو، گوسفند ، مرغ یا هر حیوان دیگری است که از محل نگهداری آنها به دست می‌آید اطلاق مي‌شود. درصد مواد غذایی کود حیوانی و کیفیت فیزیکی آن به عواملی مثل نوع حیوان، کیفیت مواد بستری، میزان پوسیدگی کود، تغذیه دام، میزان سدیم و مقدار بذر علف‌های هرز، اسپور بیماری‌ها، لارو و تخم حشرات، شن و خاک دارد. درصد ازت کود گاوی بیشتر از کود گوسفندی و مرغی است. ولی درصد فسفر و پتاسیم کود مرغی از کودهای گاوی و گوسفندی بیشتر است. درصد مواد غذایی کودها به تغذیه دام بستگی دارد. مثلاً چنانچه جیره غذایی دام از نظر یک عنصر ضعیف باشد، کود حاصله نیز به طریق اولی از نظر آن عنصر ضعیف خواهد بود و یا مثلاً هر چه درصد فیبر جیره غذائی بیشتر باشد، درصد فیبر مدفوع نیز زیادتر خواهد بود. فراوانی ترکیبات آلی ازت دار ساده در کود حیوانی تازه بسیار مساله ساز است. تجزیه سریع این مواد سبب آزاد شدن آمونیاک و تجمع آن در مجاورت ریشه‌ها گشته و موجب مسمومیت گیاه می‌گردد.

بیشتر بخوانید : ورمی کمپوست کودی ارگانیک و پایدار

پوسیدگی اولیه کود این مشکل را مرتفع می‌سازد بهمین جهت هیچ گاه نباید کود حیوانی تازه را به محصول کاشته شده داد. زیادی املاح در کود نیز می‌تواند از طریق ایجاد پتانسیل اسمزی و یا مسمومیت مستقیم گیاه مساله ساز باشد. بنابراین وجود مقدار متعادلی از عناصر غذائی و عدم زیادی عناصری مثل سدیم در کود دامی مطلوب می‌باشد. کیفیت مواد بستری نیز نقش مهمی در کیفیت و حالت فیزیکی کود حیوانی دارد. معمولاً اصطبل گوسفند فاقد بستر است. بدین لحاظ سرعت تجزیه و پوسیدگی کود گوسفندی زیاد و دوام آن در خاک کمتر از سایر کودها می‌باشد. کود گوسفندی را کود گرم گویند. در مرغداری‌ها بیشتر از خاک اره و در گاو داری‌ها معمولاً از کاه به عنوان مواد بستری استفاده می‌کنند. سرعت تجزیه و پوسیدگی کاه بیش از خاک اره می‌باشد و بالعکس دوام خاک اره در خاک بیش از کاه است. زررا خاک اره از ترکیبات مقاومتری در مقایسه با کاه تشکیل شده است. به طور کلی، هر چه مقدار مواد نامطلوب مثل بذر علف‌های هرز، شن، خاک، اسپور بیماری‌ها و تخم و لارو حشرات در کود کمتر و تجزیه اولیه آن بیشتر باشد، ارزش کیفی کود بیشتر است. پوسیدگی کود سبب می‌شود که از میزان بذر علف‌های هرز و آلودگی به امراض و حشرات نیز کاسته شود. برای پوسیدگی اولیه کود حیوانی می‌توان آن را در شرایطی مشابه تهیه کمپوست قرارداد و یا کود حیوانی را مدتی قبل از کاشت در خاک مزرعه اختلاط داد. تجزیه کود در خاک و تبدیل آن به هوموس نیز مستلزم کفایت تهویه، حرارت و رطوبت در خاک می‌باشد این عوامل از طریق انجام عملیات مناسب زراعی تامین می‌شوند.
کود حیوانی را در زراعت گیاهان پر ارزشی مانند سبزیجات، سیب زمینی، ذرت ، پنبه و چغندر قند. به مقدار تقریبی 20 تا 50 تن در هکتار به خاک می‌دهند. کود حیوانی را معمولاً در زمان شروع عملیات تهیه بستر تا حداقل یک ماه قبل از کاشت بر سطح خاک می‌باشند و با وسایلی مانند گاو آهن، دیسک یا کولتیواتور با خاک سطحی و تا عمق حدود 15 سانتیمتری مخلوط می‌نمائید. در زراعت‌های کوچک و سنتی کود حیوانی را به صورت کپه‌هائی در مزرعه قرار می‌دهند و سپس آن را با بیل بر سطح خاک پراکنده ساخته و با خاک مخلوط می‌کنند. در زراعت‌های مکانیزه از دستگاه کودپاش حیوانی استفاده می‌نمایند دستگاه کودپاشی حیوانی مانند یک تریلر است که در کف آن یک نوار نقاله قرار دارد. نوار نقاله کود را به سمت عقب و خارج از تریلز هدایت کرده و روی یک مارپیچ گریز از مرکز می‌ریزد. چرخش مارپیچ کود را به اطراف پرتاب می‌کند. از آنجائی که هزینه خرید، حمل و نقل و پاشیدن کود حیوانی بسیار زیاد است و به خصوص در زراعتهای وسیع می‌تواند مشکلاتی را در برنامه ریزی و زمان‌بندی عملیات زراعی پیش آورد، لازم است به باقی گذرادن بقایای گیاهی بر خاک و تلاش در حفظ هوموس خاک توجه کافی مبذول گردد.

بیشتر بخوانید : کود ارگانیک چیست ؟

کودهاي گياهي (کود سبز)

یکی دیگر از راه‌های افزایش ماده آلی خاک استفاده از کود سبز در تناوب زراعی می‌باشد. منظور از کود سبز شخم زدن گیاه در خاک پس از رشد کافی و بدون برداشت محصول است. اثر کود سبز بر خصوصیات فیزیکی خاک همانند کود حیوانی می‌باشد. ولی کود سبز عملاً مواد غذایی به خاک اضافه نمی‌کند، بلکه آن چه را که طی رشد خود از خاک جذب کرده و در خود ذخیره نموده است به خاک بر می‌گرداند، اما در صورتی که از گیاهان تیره بقولات به عنوان کود سبز استفاده شود، تمام ازت تثبیت شده را به خاک بر می‌گرداند. از طرف دیگر کود سبز با جذب و ذخیره مواد غذایی در خود از شسته شدن آنها جلوگیری می‌نماید. گیاه مورد استفاده به عنوان کود سبز می‌بایستی اثرات فیتوتوکسینی بر رشد محصول بعدی نداشته باشد، فصل رشد کوتاهی داشته، تراکم بوته بالا را تحمل کند و رشد سبزینه ای زیادی داشته باشد تا علاوه بر این که مقدار زیادی ماده آلی به خاک اضافه می‌کند، پوشش کامل خاک را تامین نماید. پوشش کامل خاک برای جلوگیری از فرسایش خاک و بازداری رشد علف‌های هرز ضرورت دارد. بنابراین اهداف کود سبز را می توان در افزایش ماده آلی خاک، حفظ مواد غذائی خاک (و در صورت استفاده از گیاهان تیره بقولات افزایش ازت خاک)، جلوگیری از فرسایش خاک و مبارزه با علف‌های هرز خلاصه نمود. توجه به اهداف فوق روشن می‌سازد که کود سبز قبل از گیاهان وجینی در تناوب قرار می‌گیرد. کود سبز در سیکل تناوبی فقط می‌تواند جایگزین آیش فصلی گردد. چنانچه طول آیش فصلی موجود برای تولید یک محصول کفایت می‌نماید، استفاده از کود سبز طی آن آیش فصلی مجاز نیست. نوع آیش فصلی (زمستانه یا تابستانه) که در شرایط کشت آبی توسط کود سبز جایگزین می‌شود به شرایط اقلیمی بستگی دارد. در نواحی اقلیمی که با زمستان سرد مشخص می‌شوند، گیاهان وجینی (مانند چغندرقند، پنبه، ذرت و سیب زمینی) در بهار کاشته می‌شوند و آیش زمستانه می‌تواند توسط کود سبز اشغال گردد. در آن نواحی اقلیمی که با زمستان ملایم مشخص می‌شوند گیاهان وجینی ممکن است در پائیز (مانند چغندر قند و سیب‌زمینی) یا در بهار (مانند ذرت، پنبه و آفتابگردان) کاشته شوند و کود سبز می‌تواند محصولی تابستانه یا پائیزه (عکس دوران رشد محصول اصلی) باشد.

مهمترین گیاهانی که به عنوان کود سبز در کشت آبی ممکن است مورد استفاده قرار گیرند عبارتند از خلر، لوبیا روغنی، انواع لوبیا، چاودار، شبدر، جو و گندم سیاه. یونجه به‌ عنوان کود سبز کاشته نمی‌شود، اما در صورتی که پس از حصول رشد کافی سبزینه ای به خاک برگردانده شود، بعضی از هدفهای کود سبز را تامین می‌کند. گیاهانی مثل گندم سیاه چاودار و شبدر ایرانی به خوب در خاک‌های فقیر رشد می‌کنند و در بهبود باروری و ساختمان خاکها موثر می‌باشند. کود سبز را حداقل دو هفته قبل از کاشت محصول اصلی به خاک برمی‌گردانند. هرچه درصد مواد خشبی کود سبز بیشتر و ازت آن کمتر باشد، می‌بایستی با فاصله زمانی طولانی تری از کاشت محصول اصلی به خاک برگردانده شود. در صورتی که از گیاهانی مثل یونجه یا شبدر به عنوان کود سبز استفاده می‌شود می‌بایستی ابتدا آنها را با ماشین آلاتی مانند کولتیواتور پنجه غازی از پائین طوقه قطع نمود تا خشک گردند و یا آنها را با علف کش راند آپ یا توفوردی خشک کرد و 3 تا 4 هفته بعد از طوقه کن کردن یا تیمار با علف کش در وضعیت گاورو بودن خاک شخم شوند. در غیر این صورت رشد مجدد این گیاهان به وقوع پیوسته و به صورت علف هرز در خواهند آمد. هیچگاه نبایستی کود سبز را به عنوان علوفه برداشت و یا مورد چرای دام قرار داد. این عمل باعث خروج مواد غذائی از خاک گشته و ممکن است رشد و عملکرد محصول بعدی را نقصان دهد. چرای دام یا یک برداشت مختصر علوفه از کود سبز هنگامی امکان پذیر است که کود شیمیائی کافی به خاک داده شود و آیش فصلی موجود اجازه رشد مجدد و کافی را به کود سبز بدهد. بکارگیری کود سبز در شرایط دیم ایران به نواحی پرباران ساحل خزر محدود می‌شود. در این نواحی می‌توان از گیاهانی مانند جو و چاودار به عنوان کود سبز برای محصولات وجینی بهاره مانند پنبه‏ ذرت و آفتابگردان استفاده نمود. در این شرایط کود سبز را می‌بایستی حدود یک ماه قبل از کاشت در خاک شخم زد تا پوسیدگی مناسبی اتفاق افتاده و رطوبت کافی برای رشد محصول اصلی در خاک ذخیره شود.

کمپوست

کمپوست عبارت از بقایای گیاهی و حیوانی، زباله‌های شهری و یا لجن فاضلاب است که تحت شرایط پوسیدگی قرار گرفته باشند، بطوری که مواد سمی آنها از بین رفته، مواد پودر شده و فرم اولیه خود را از دست داده باشند. برای تهیه کمپوست می‌توان از بقایای چوب بری‌ها‏، زباله شهری،‏ بقایای کشتارگاه‌ها و کارخانه‌های کنسرو ماهی، لجن فاضلاب و اجساد گیاهان پست غیرآوندی استفاده نمود. به طور کلی، کمپوست‌ها از نظر مواد غذائی ضعیف هستند (به استثناء بقایای کشتارگاه‌ها و کارخانه‌های کنسرو ماهی که از نظر ازت غنی می‌باشند) و معمولاً برای بهبود ساختمان خاک مورد استفاده قرار می‌گیرند. اثر فیزیکی کمپوست به مقدار ماده آلی آن و اثر شیمیائی کمپوست به ترکیب شیمیائی آن بستگی دارد. تهیه کمپوست از زباله‌های شهری و لجن فاضلاب راه مفیدی برای مصرف مجدد و دفع بهداشتی این مواد است. مواد اخیر از این نظر که دارای املاح کم، فاقد مولدین امراض و آفات گیاهی، بذر علف‌های هرز و خاک می‌باشند، مناسب بوده و به سرعت در خاک می‌پوسند. لجن فاضلاب را پس از تخمیر غیر هوازی و حرارت دادن (برای کشتن عوامل بیماریزای آن) مورد استفاده قرار می‌دهند. برای تهیه کمپوست موادی را که می‌خواهند  کمپوست نمایند به صورت لایه‌ای به ضخامت 7 تا 10 سانتیمتر روی سطح زمین یا حفره ای که در زمین تهیه نموده اند قرار می‌دهند و به ازاء هر سطل از مواد کمپوست شونده حدود 100 گرم فسفات دی آمونیم یا سوپر فسفات بر روی مواد می‌باشند (در صورتی که از سوپر فسفات استفاده می‌شوند بهتر است حدود 40 گرم اوره به ازاء هر 100 گرم سوپر فسفات اضافه شود) پس از پاشیدن کود شیمیائی اقدام به آبپاشی این لایه نموده و سپس لایه‌های جدید را به همین روش اضافه می‌کنند. ممکن است لایه‌هائی از کود حیوانی و یا خاک را به طور متناوب با لایه های مواد کمپوست شونده قرار دهند. در صورتی که از لایه‌های کود حیوانی استفاده می‌شود به اضافه کردن کود ازت در زمان انباشتن مواد کمپوست شونده نیازی نیست، اما به فسفات و همچنین سولفات کلسیم ممکن است نیاز باشد. ترکیب کود شیمیائی که برای تحریک و تکمیل پوسیدگی و تعادل عناصر به کمپوست اضافه می‌شود به نسبت کربن به ازت و ترکیب شیمیائی مواد کمپوست شونده بستگی دارد. پاشیدن چند کیلوگرم اوره به ازاء هر تن مواد کمپوست شونده روی توده کمپوست قبل از هر بار آبپاشی مفید است، در مورد بقایای چوب بری‌ها لازم است کلیه عناصر غذائی به کمپوست اضافه شود. مواد کمپوست شونده را می‌بایستی همیشه مرطوب نگهداشت و هر 2 تا 4 هفته یکبار آن را مخلوط و زیرورو نمود تا به خوبی تهویه و یکنواخت گردد. زیرورو کردن زیاد توده موجب می شود که حرارت کمپوست بالا نرفته و آفات و عوامل بیماریزای موجود در مواد از بین نروند. کمپوست هنگامی آماده مصرف است که مواد کمپوست شونده پوسیده و پودر شده باشند. مدت لازم برای کمپوست شدن با مواد مصرفی و شرایط کار فوق می‌کند. زباله‌های شهری پس از مدتی حدود 6 هفته کمپوست می‌شوند. کمپوست شدن کامل خاک اره، گاهی چندین ماه طول می‌کشد. معمولاً خاک اره را حدود 6 هفته در شرایط مناسب می‌پوسانند تا ترکیبات سمی محلول آن پوسیده شوند و سپس مصرف می‌کنند. از مسائل تهیه کمپوست توسعه و تجمع مگس و پشه و بوی نامطلوب تخمیر آن است. افزایش تهویه مواد از شدت بو می‌کاهد. برای مبارزه با مگس و پشه می‌بایستی از حشره کش‌ها استفاده نمود. کمپوست را می‌توان به جای کود حیوانی مورد استفاده قرار داد.

فواید استفاده از کمپوست

• در ایجاد کشاورزی پایدار مناسب است و از کاهش محصول جلوگیری کرده و باعث افزایش آن می‌گردد.
• ذخیره کننده بزرگی از عناصرو آب بوده و به این ترتیب اعتماد و دلگرمی کشاورزان با استفاده از آن در مزارع بیشتر می‌شود و قابلیت ذخیره آب در خاک را افزایش می‌دهد.
• باعث بهبودی ساختمان خاک شده و عملیات شخم را آسانتر می‌کند همچنین قابلیت ذخیره آب در خاک را افزایش می‌دهد.
• هوموس و مواد آلی خاک را افزایش داده و بعضی از ویتامین‌ها، هورمون‌ها و آنزیم‌های مورد نیاز را تأمین می‌کند که این مواد نمی‌توانند بوسیله کودهای شیمیایی تأمین گردند. بنابراین در خاک‌های با کمبود مواد آلی بسیار مفید و مناسب می‌باشد.
• در جلوگیری از تغییر اسیدیته خاک همانند یک بافر عمل می‌کند.
• وقتی که در هنگام مرحله کمپوست شدن درجه حرارت به 60 درجه یا بیشتر می‌رسد، عوامل پاتوژن و بیماری‌زا، تخم انگلها، بذور علفهای هرز را از بین برده و آنها را نابود می‌کند.
• کمپوستی که کاملاً آماده شده و رسیده باشد، به راحتی با خاک در حال تعادل قرار می‌گیرد و تهویه خاک را بهبود می‌بخشد.
• کودهای اضافه شده را به راحتی و با جلوگیری از تلف شدن و هدر روی در اختیار گیاه قرار می‌دهد.
• بسیاری از عناصر‌ و مواد غذایی پر‌مصرف‌ و ‌کم‌مصرف را که در‌خود داشته است در خاک آزاد کرده‌ و در اختیار‌ گیاه قرار می‌دهد.
• وزن مخصوص ظاهری خاک را به شدت کاهش داده و بنابراین برای خاک سنگین و رسی بسیار مناسب و مفید است.
• چون ظرفیت نگهداری عناصر در سطح آن زیاد می‌شود، بنابراین در کاهش عناصر و مواد غذایی گیاه در خاک‌های سبک و شنی بسیار مناسب و مفید است.
• آزولا گیاهی مفید برای شالیزار می‌باشد در صورتی که رشد مناسب و معقولی در منطقه داشته باشد. ولی اقلیم و شرایط منطقه و همچنین افزایش آلودگی آب‌ها در منطقه به عناصر مختلف خصوصاٌ ازت و فسفر باعث رشد زیاد‌ و بی‌رویه آن شده است، به طوری که امروزه تهدیدی بسیار جدی برای شالیزارها، استخرها، آب‌بندان‌ها و تالاب‌ها شده و رشد برنج و جمعیت آبزیان را در معرض خطر قرار داده است.

گیالوش

گیالوش (پیت) یا تورب عبارت از بقایای گیاهان آبزی، باتلاق‌ها و مرداب‌هاست که زیر آب به حالت نیمه پوسیده و تجزیه شده به جا مانده است و خرد شده آن را پس از استخراج در ترکیبات خاکی به کار می‌برند. ترکیبات گیالوش‌های مختلف بر حسب نوع گیاهی که از آن بوجود آمده‌اند مقدار پوسیده بودن، مقدار مواد معدنی و درجه اسیدی بودن، متفاوت است. از میان انواع گیالوش در ایران خزه لوش (پیت خزه peat moss) از همه معروف‌تر است که دارای رنگ قهوه ای می‌باشد و ظرفیت نگهداری آبی حدود ده برابر وزن خشکش را دارد. این ماده، اسیدی و با pH برابر 8/3 تا 5/4 بوده، مقدار کمی ازت دارد و فسفر و پتاس آن ناچیز است. بنابراین بیشتر برای نگهداری آب و خاک افزوده می‌شود. قبل از افزودن خزه لوش به خاک باید در صورت لزوم آن را تکه تکه کرد و لازم است که مرطوب شود.

خاک‌برگ

خاکبرگ که از پوسیده شدن موادی مانند دمبرگ درختان، چمن‌های قیچی شده و غیره حاصل می‌شود، ارزش غذایی چندانی ندارد و تنها به منظور سبک و قابل نفوذ کردن خاک مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای تهیه خاک برگ در فصل پائیز برگ‌های خشک درختانی که رگ برگ‌های ضخیم و خشن ندارند (مانند درختان میوه، افرا و نارون و ...) را در محلی در روی سطح زمین یا در یک گودال به صورت یک لایه جمع آوری کرده پس از آنکه با آب پاشی رطوبت لازم را تامین کردند برای تسریع در پوسیده شدن آن‌ها مقداری کود ازته مانند اوره بدان اضافه می‌کنند. سپس یک لایه دیگر برگ ریخته و با تکرار عمل آب پاشی و کودپاشی به انباشتن مقدار مورد نظر برگ می‌پردازند در اثر رشد و نمو باکتری‌ها، برگ‌ها بتدریج پوسیده می‌شوند، معمولاً هراز چندی این توده را از هم می‌پاشند و دوباره در محل دیگری روی هم می‌ریزند، این کار به منظور جلوگیری از ایجاد گرمای بیش از حد در درون توده که باکتری‌ها را از بین می‌برد و هوا رسانی به باکتری‌های موازی انجام می‌گیرد. به هم خوردن توده خاک‌برگ مراحل پوسیده شدن را تسریع می‌کند. در شرایط عادی خاک‌برگ پس از 8 تا 12 ماه قابل استفاده می‌گردد. ولی خاک برگ‌هایی که 3 تا 4 سال مانده باشند، ترجیح داده می‌شوند. خاک‌برگ آماده شده را باید الک کرد تا چوب‌ها و قسمت‌های زاید آن جدا شود، خاک برگ ممکن است محتوی بذرهای علف‌های هرز، آفات و امراض باشد، لذا باید قبل از مصرف گندزدائی گردد.

ورمی کولایت

این ماده معدنی از نوع میکاست که وقتی گرما ببیند حجمش زیاد می‌شود مواد شیمیایی آن سیلیکات‌های منیزیم، آلومینیوم و آهن است که آب خود را از دست داده‌اند از نظر واکنش اسیدی خنثی است و قادر است به میزان زیادی آب جذب کند. از آنجا که ورمی کولایت ظرفیت تبادل کاتیونی نسبتاً بالایی دارد می‌تواند مواد غذایی را به صورت ذخیره نگهداشته و بعد آزاد سازد. نکته مهم درمورد ورمی کولایت آن است که وقتی مرطوب است و حجمش زیاد می‌شود نباید تحت فشار قرار گیرد، چون ساختار متخلخل خود را از دست می‌دهد.

پرلایت

این ماده به رنگ سفید خاکستری است منشأ آتشفشانی دارد و از گدازه های آتشفشانی سرد استخراج می‌شود. پرلایتی که در باغبانی مصرف می‌شود دارای ذاتی به قطر 5/1 تا 3 میلیمتر است. پرلایت بین 3 تا 4 برابر وزنش آب جذب می‌کند و واکنشی بین 6 تا 8 دارد. خاصیت تبادل کاتیونی نداشته، فاقد مواد غذایی معدنی است. افزودن آن به خاک بیشتر به منظور افزایش میزان هوای مخلوط‌های خاکی صورت می‌گیرد.

خزه اسفاگنوم

خزه اسفاگنوم بقایای خشک شده گونه‌های مرداب‌های اسیدی جنس اسفاگنوم می‌باشد که ظرفیت جذب آب زیادی دارد. یعنی 10 تا 20 برابر وزنش آب جذب می‌کند. این خزه شامل کمی مواد معدنی و دارای واکنشی در حدود 5/3 می‌باشد. از ویژگی‌های این ماده اینست که استریل بوده و حاوی چند ماده اختصاصی قارچ کش است که از مرگ گیاهچه جلوگیری می‌کند.

برای خرید خاک‌برگ به فروشگاه نازبو مراجعه کنید.

بهترین زمان تهیه کود سبز

بهترین زمان تهیه کود سبز، پس از به گل رفتن گیاهان است. گیاه کودی انتخاب شده باید در زمان گلدهی یا خوشه بستن به زیر خاک برده شود. زیرا که قبل از این زمان، رشد و نمو قسمت‌های سبزینه ای گیاه کافی نبوده و از برگرداندن آن ماده آلی زیادی به خاک اضافه نخواهد شد. کود سبز به منظور تقویت زمین از لحاظ مواد آلی غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که بدین منظور گیاهان، برای مدت زمانی معین در مزرعه کاشته شده و بعد از رشد کافی به زمین برگردانده می‌شوند. از گیاهان زراعی گوناگون اعم از علوفه‌ای و بقولات مانند انواع شبدر، عدس، باقلا و ... و همچنین گیاهان خودروی مانند ختمی، گل بنفشه، مرغ و حتی بعضی از اجزای گیاهی مانند ساقه و برگ سیب زمینی و شلغم می‌توان به عنوان کود سبز استفاده کرد.

گیاهانی برای تهیه کود سبز مناسب هستند که:

1- دارای رشد سریعی بوده ومدت کوتاهی زمین زراعی را اشغال کنند.
2- پرشاخ و برگ، شاداب و سرشار از مواد غذایی باشد تا هم با سایه خود مانع سبز شدن بذر علف‌های هرز شوند و هم زیر خاک بردن آنها به سادگی انجام گیرد.
3- کم توقع بوده و برای حداکثر رشد خود به کود حیوانی یا شیمیایی کمتری احتیاج داشته باشند.
4- نیاز آبی آن‌ها بسیار کم باشد که این ویژگی در مناطق گرمسیری و خشک اهمیت بیشتری دارد.

مزایای استفاده از کودهای سبز

1- تأمین ماده آلی: یکی از اثرات استفاده از کودهای سبز تأمین ماده آلی خاک است، به خصوص زمانی که کود حیوانی کافی در دسترس نبوده و یا بقایای گیاهی به جا مانده در زمین به حدی نباشد که بتواند مقدار هوموس خاک را در حد مطلوبی نگاه دارد. پس از برگرداندن کود سبز در خاک، هم قسمت‌های هوایی و هم ریشه‌های آن پوسیده شده و ماده آلی خاک را افزایش می دهد. کود سبز در زمین های سبک (شنی) ایجاد چسبندگی می کند و در زمین های سنگین (رسی) خاک را پوک و سبک می‌کند.
2- افزایش ازت: کود سبز علاوه بر کربن آلی، مقداری ازت آلی به خاک اضافه می‌کند. این مقدار ازت بر حسب شرایط، ممکن است ناچیز یا قابل توجه باشد. برای مثال چنانچه یک گیاه لگومینه (گیاهان خانواده بقولات) به خاک برگردانده شود، با توجه به این که بیشتر این گیاهان در شرایط مساعد، آمادگی و قدرت جذب و تثبیت ازت آزاد هوا را دارند. احتمال افزایش ذخیره ازت خاک زیاد است، حال آن که با برگرداندن گیاهی غیرلگومینه به خاک فقط در شکل ازت اولیه اک تغییر حاصل شده (ازت معدنی به آلی تبدیل می‌شود) و در مقدار آن افزایشی به وجود نخواهد آمد.
3- حفاظت خاک: در ماه‌هایی از سال که خطر فرسایش خاک وجود دارد، برای آن که خاک بی‌حفاظ نباشد، از یک گیاه پوششی استفاده می‌شود. این گیاهان در مناطقی که باران‌های زمستانه زیاد است از نشست خاک‌های سنگین و همچنین از فرسایش خاک‌های سبک جلوگیری می‌کند. این گیاهان در مناطق بادخیز با پوشاندن خاک، سرعت باد را در سطح کم کرده و خاک را در مقابل کنده شدن حفظ و در جای خود نگه می‌دارد. بهترین نمونه از گیاهان پوششی، چاودار زمستانه و یولاف بهاره است.
4- تأمین مواد بیوشیمیایی خاک: کود سبز به عنوان ماده غذایی مورد استفاده میکروارگانیسم‌های خاک قرار می‌گیرد و گاز کربنیک، گاز آمونیاک، ترکیبات نیتراته و بسیاری از ترکیبات ساده و پیچیده دیگر را تولید کرده و مورد استفاده نباتات زراعی قرار می‌دهد.

روش‌های کشت کودهای سبز

کودهای سبز را بر حسب شرایط مختلف می‌توان به طور کلی به دو صورت اصلی و فی مابین کشت کرد. از جمله مزایای انتخاب روش صحیح کشت این است که هم از فاصله زمانی موجود بعد از برداشت و کاشت نباتات زراعی استفاده بیشتر شده و هم از خاک و از رطوبت موجود در آن به طور کامل استفاده می‌برند و ادوات و ماشین آلات کمتری هم به کار گرفته می‌شد. منظور از کشت اصلی آن است که، مانند گیاهان زراعی، کود سبز هم در فصل معین و به صورت یک زراعت اصلی یا تنها کاشته شود. زمان کشت اصلی می‌تواند پاییز و یا در بهار باشد. جز در مورد گیاهانی مثل ذرت، ذرت خوشه ای و یا یونجه که در بهار کشت می‌شوند، کشت دیگر کودهای سبز در پاییز انجام می‌گیرد.
قابل ذکر است در مواردی که از کشت یک کود سبز نتیجه مطلوبی به دست نمی‌آید، توصیه می‌شود که دو گیاه را به صورت مخلوط با هم به عنوان کود سبز کشت کرد. لازم است که این دو گیاه از نظر خصوصیات زراعی مثل رشد و نمو شاخه، برگ و ریشه و همچنین خصوصیات آب و هوایی و نیازهای غذایی هماهنگی خاصی با یکدیگر داشته باشند. بهترین مثال از کشت مخلوط یولاف و نخودفرنگی و یا چاودار و ماشک است. کشت فی مابین در فاصله زمانی بین برداشت و کشت دو گیاه زراعی متوالی انجام می‌گیرد. اگر این کود سبز بعد از یک گیاه صیفی در اواخر تابستان یا اوایل پاییز کشت شده و دوران رشد آن تا زمستان یا حتی بهار سال آینده که زمین برای زراعت گیاه اصلی بعدی آماده می‌شود، ادامه یابد به آنها کشت فی مابین زمستانه می‌گویند. مانند انواع غلات به خصوص جو، چاودار، ماشک گل خوشه ای، چچم ریشک دار، شبدر گل میخکی و... اگر کود سبز در فاصله بین برداشت زراعت اصلی پاییزه سال قبل و کاشت زراعت اصلی پاییزه سال بعد کشت شود، به آن کشت فی مابین تابستانه می‌گویند. (کاشت در اواخر بهار و برداشت در اواخر تابستان یا اوایل پاییز) مانند انواع شبدر، شلغم، چغندر علوفه ای، ذرت خوشه ای و...

شرایط برگرداندن کود سبز به زمین

بهتر است کود سبز را پیش از برگرداندن، غلطک زده و اگر طول ساقه‌ها بلند است، آنها را درو کرد. در نتیجه ی این عمل ساقه‌های بلند، روی زمین خوابیدهو زیر خاک کردن آنها به وسیله گاو آهن آسانتر صورت می‌گیرد. شخم باید در جهت خط غلطک انجام گیرد زیرا در غیر این صورت گیاه کاملاً دفن نشده و مقدار زیادی از آن در مجاورت هوا خشک شده و از بین می‌رود. پس از شخم و دفن کود سبز باید زمین را نیز غلطک زد تا با مساعد شدن شرایط تهویه زمین، پوسیدن کود تسریع شود. برای بهبود وضع تهویه در مناطق پرآب هم لازم است که زمین زهکشی شود. در بعضی مواقع در صورت امکان می‌توان کود سبز را در جایی کاشته و پس از برداشت آن را در جای دیگری به زیر خاک برد.

کودهاي بيولوژيک يا زيستي

که نسل جدیدی از کودهای موجود می‌باشند در حقیقت میکرو ارگانیسم‌های مفیدی هستند که در تغذیه گیاهان نقش همزیستی داشته و به تثیبت و جذب بهتر عناصر کمک می‌کنند. کودهای زیستی (کود بیولوژیک) به مواد حاصلخیزکننده‌ای گفته می‌شود که دارای تعداد کافی از یک یا چند گونه از میکرو ارگانیسم‌های سودمند خاکزی هستند. کودهای زیستی، ریز اندامگان‌هایی (میکروارگانیسم‌هایی) هستند که قادرند عناصر غذایی خاک را در یک فرآیند زیستی تبدیل به مواد مغذی همچون ویتامین‌ها و دیگر مواد معدنی کرده و به ریشه خاک برساند. مصرف کودهای زیستی کم هزینه تر هستند و در اکوسیستم آلودگی به وجود نمی‌آورد. کودهای زیستی مواد نگه‌دارند هٔمیکروارگانیزم‌های سودمند خاک می‌باشند.

عواملی که باعث کاهش جمعیت میکروارگانیسم‌های مورد نظر در خاک‌های یک منطقه می‌شوند:

1- تنش‌های محیطی بلند مدت (خشکی، حرارت زیاد و یخبندان، غرقاب ... )
2- استفاده بی رویه از سموم شیمیایی
3- عدم حضور گیاه میزبان مناسب به مدت طولانی

دسته بندی با توجه به نوع میکروارگانیسم‌ها کودهای زیستی:

۱- ریزاندامگان کارآ ( میکروارگانیسم‌های سودمند EM )
۲- کودهای زیستی باکتریایی (ریزوبیوم، ازتوباکتر، آزوسپریلیوم-...)
۳- کودهای زیستی قارچی (میکوریزا)
۴- کودهای زیستی جلبکی (جلبک‌های سبز- آبی و آزولا)
۵- کودهای زیستی اکتینومیست‌ها (فرانکیا) نخستین کود بیولوژیک با نام تجارتی نیتراژین تولید شد که در اواخر قرن نوزدهم مورد استفاده قرار گرفت ارگانیزم‌هایی که در تولید کودهای بیولوژیک مورد استفاده قرار می‌گیرند، عمدتاً از خاک جداسازی می‌شوند. در شرایط آزمایشگاه در محیط‌های کشت مخصوص تکثیر و پرورش پیدا می‌کنند و بعد به صورت پودرهای بسته‌بندی شده و آماده، مصرف می‌شوند.

انواع کودهای بیولوژیک با توجه به اعمالی که میکروارگانیسم ها انجام می‌دهند:

مهم‌ترین کودهای بیولوژیک عبارتند از:
1) تثبیت کننده ازت هوا
2) قارچ‌های میکوریزی، که با ریشه بعضی از گیاهان ایجاد همزیستی کرده و اثرات مفیدی ایجاد می‌کند.
3) میکرو ارگانیزم‌های حل کننده فسفات، که فسفات نا محلول خاک را به فسفر محلول و قابل جذب گیاه تبدیل می‌کنند.
4) اکسید کننده گوگرد (تیو باسیلوس)، کودی که دارای باکتری تیو باسیلوس بوده و باعث اکسایش بیولوژیکی گوگرد می‌شود.
5) کرم‌های خاکی، در تولید هوموس مورد استفاده قرار می‌گیرند و نوعی کود کمپوست به نام ورمی کمپوست (Wermy compost) تولید می‌کنند.
 

تثبیت کننده‌های ازت مولکولی : با سابقه ترین و در حال حاضر رایج‌ترین انواع کودهای زیستی مربوط به تثبیت کننده‌های ازت است که در سطح جهانی مجموع مقدار ازتی که از این طریق به خاک اضافه می‌شود حدود 175 میلیون تن در سال برآورد شده است. در چند دهه اخیر با توجه به افزایش جمعیت و تقاضای روز افزون برای مواد غذایی از کودهای شیمیایی به عنوان ابزاری برای نیل به حداکثر تولید در واحد سطح استفاده بی‌رویه شده که از جمله زیان‌ها و پیامدهای آن علاوه بر اتلاف سرمایه و خسارت مالی شامل آلودگی منابع آبی و خاک به هم خوردن تعادل عناصر غذایی خاک کاهش بازده محصولات کشاورزی در اثر کمبود یا سمی بودن عناصر تجمع مواد آلاینده ( نظیر نیترات ) در اندام‌های مصرفی محصولات زراعی و به طور کلی به خطر افتادن حیات و سلامتی انسان‌ها و سایر موجودات زنده بوده است. امروزه رایج‌ترین کودهای میکروبی عرضه شده در سطح وسیع تجارتی مربوط به باکتری‌های تثبیت کننده ازت و مهمترین آن‌ها مورد توجه برای استفاده‌های علمی شامل ریزوبیوم‌ها در همزیستی با لگومینوزها. فرانکیا با انواعی از گیاهان چوبی غیر لگومینوز. آزوسپریلیوم برای غلات و سیانو باکترها به حالت آزاد و یا همزیست با آزولا برای شالیزارهاست.

قارچ‌های میکوریزا: واژه میکوریزا اولین بار از سوی فرانک در سال 1885 ارائه شد. میکوریزا از دو کلمه ( Myco ) به معنی قارچ و (Rhiza) به معنی ریشه تشکیل شده است. میکوریزا نشان دهنده مشارکت در همزیستی بین قارچ و ریشه گیاه میزبان می‌باشد . در این سیستم قارچ پوشش گسترده ای از رشته‌های نخ مانند به هم تابیده به نام میسیلیوم را در اطراف ریشه گیاه میزبان تشکیل می دهد در این همزیستی قارچ قند، اسید های آمینه ، ویتامین ها و برخی مواد آلی دیگر را از میزبان دریافت و در مقابل معدنی و بیشتر از سایر مواد فسفات را خاک جذب و در اختیار گیاه قرار می‌دهد. اکثر گیاهان قادر به تشکیل سیستم میکوریزایی هستند به طور کلی 83 درصد از دولپه ای‌ها و 79 درصد از تک لپه ایها قادر به تشکیل سیستم میکوریزایی هستند. تعداد محدودی از گیاهان زراعی قادر به تشکیل سیستم میکوریزایی نیستند و بیشتر این گیاهان از خانواده‌های ( Cruciferae ) نظیر جنس‌های (Sinpsis، Brassica) و خانواده Chenopodiaceae جنس Beta و خانواده Polygonaceae جنس Fagopyrum می‌باشند.
جنبه‌های زیست شناختی میکوریزا: میکوریزا بر اساس وضعیت قرار گرفتن میسیلیوم‌های آنها روی ریشه گیاهان میزبان به دو گروه کلی تقسیم می‌شوند.

الف ) میکوریزای بیرونی ( Eetomycorrhizae )

این نوع میکوریزاها بیشتر در اکوسیستم‌های جنگلی که دارای مخلوطی از درختان پهن برگ و سوزنی برگ هستند، مشاهده می‌شود. در این نوع همزیستی قارچ تولید میسیلیوم انبوه و متراکمی روی سطح ریشه می‌کند ولی با این نوع قارچ آلوده شده اند با پوشش متراکمی از ریسه قارچ‌ها پوشیده شده اند و مستقیم با خاک تماس ندارند. این نوع میکوریزا از راه افزایش سطح جذب ریشه باعث افزایش تحمل به خشکی گیاه میزبان به خصوص در مناطق خشک می‌شوند.

ب ) میکوریزای درونی( Endomycorrhizae)

در این نوع میکوریزا آثار قارچی روی ریشه میزبان قابل مشاهده نیست و از نظر ظاهری فرقی بین ریسه های آلوده و غیر آلوده ندارد. هیف این قارچها از راه تارهای کشنده یا از راه سلول‌های اپیدرمی ریشه وارد سلول میزبان می شوند. هیف پس از ورود به سلول میزبان تولید شبکه‌ای می‌کند که این شبکه از رشته‌های نازک دو شاخه ای بنام آربا سکول تشکیل شده که دارای ساختاری شبیه اندام‌های مکنده می باشد تبادل متابولیت‌ها بین قارچ و سیتوپلاسم میزبان از طریق همین مناطق آرباسکول‌ها انجام می‌گیرد. آرباسکول معمولا 20 الی 40 درصد حجم سلول را در برمی‌گیرند پس از مدتی از بین رفته و هضم می‌شوند. انشعابات میسیلیوم‌های درونی ساختمان‌های کیسه مانندی با دیواره ضخیم ایجاد می‌کنند که به آنها وزیکول می‌گویند. وزیکول اندام های ذخیره ای مواد غذایی و همچنین شکل پایدار قارچ هستند، وجود ساختمان‌های وزیکول و آرباسکول در این نوع میکوریزاها سبب شده است که آنها را قارچ‌های وزیکولار آربا سکولار بنامند.

مراحل تشکیل سیستم میکوریزایی

پس از آن که کلامیدوسپور در محیط مناسبی قرار گرفت جوانه زده و تشکیل میسیلیوم اولیه را می‌دهد، اسپور قارچهای همزیست با ریشه گیاهان همگامی جوانه می‌زنند که ریشه‌های گیاهان میزبان تشکیل شده باشند، ترشح مواد از سطح ریشه گیاه میزبان می‌تواند جوانه زنی اسپور را تحریک کند و سبب رشد جهت دار میسیلیوم به سمت ریشه گیاهان میزبان شود. این مواد همچنین در سرعت رشد هیف، منشعب شدن آن و تشکیل کلاف میسیلیومی تاثیر دارند. ترشحات ریشه اش بسته به نوع گیاهان ممکن است مواد فرار، مواد قابل حل در آب و یا مواد متصل به سطح ریشه باشند. هنگامی که لوله هیف کنار ریشه گیاه میزبان قرار می‌گیرد تحریک می‌شود و به سطح ریشه گیاه میزبان می‌چسبد و در مرحله پایانی هیف در سطح ریشه گیاه میزبان نفوذ می‌کنند و وارد سلول‌های ریشه می‌شوند.

میکوریزا و اثرات اغذیه ای آن در گیاه میزبان

تحقیقات متعدد نشان می‌دهد که فسفر، ازت، پتاسیم، روی، مس، گوگرد، کلسیم و آهن توسط سیستم میکوریزا جذب می‌شوند و به گیاه منتقل می‌شوند. به طور کلی مکانیسم جذب از طریق افزایش حجم خاک قابل دسترس توسط ریسه‌های قارچ است. در بین عناصر غذایی بیشترین نقش مایکوریزا در جذب فسفر است. نقش میکوریزا در تغذیه ازته گیاه به دلیل دارا بودن ضریب پخش زیاد آن ناچیز است. افزایش جذب ازت بوسیله سیستم‌های میکوریزایی به خصوص در میکوریزاهای بیرونی همزیست با گیاهان جنگلی مشاهده شده است. هنگامی که فسفر خاک در سطح پایینی باشد سیستم میکوریزا جذب فسفر و در نتیجه رشد گیاه را به نحوه چشمگیری افزایش می‌دهد. هیف‌ها قادر هستند که فسفات را از 15 سانتیمتر سطح ریشه تا چند متری عمق خاک زیر ریشه دریافت کنند. همچنین هیف‌ها در منافذی از خاک نفوذ می‌کنند که امکان نفوذ تارهای کشنده ریشه وجود ندارد (قطر تارهای کشنده حداقل 20 میکرومتر است در حالیکه هیف‌ها حداکثر 2-1 میکرومتر می‌باشند) به علاوه هیف‌ها از راه افزایش سطح تماس یا از راه افزایش طول موثر ریشه جذب عناصر غذایی را به شدت افزایش می‌دهند. طبق اظهارات آلن و همکاران ( 1992) هر یک سانتیمتر مکعب خاک دارای 2 الی 4 سانتیمتر ریشه، یک تا 2 متر تارهای کشنده و بیش از 50 متر هیف می‌باشد. قسمت اعظم فسفر موجود در خاک غیر محلول و غیر قابل استفاده مستقیم گیاه است. مطالعات متعدد نشان داده است که میکوریزاها می‌توانند آنزیم فسفاتاز سنتز کنند و از این راه امکان دسترسی به فسفر را افزایش دهند. برخی از انواع میکوریزاها اسیدهای کلات کننده تولید می‌کنند و از این راه حلالیت فسفر را برای جذب افزایش می‌دهند.

نقش میکوریزا در بهبود جذب آب

شواهد بسیار زیادی وجود دارد که نشانگر این است که میکوریزا می‌توانند سبب تغییراتی در روابط آبی گیاه و بهبود مقاومت به خشکی و یا تحمل در گیاه میزبان شود. بسیاری از محققین این خصوصیت را یک واکنش ثانویه در نتیجه بهبود جذب عناصر غذایی می‌دانند. افزایش هدایت هیدرولیکی آب در درون گیاهان میکوریزایی به شرح ذیل می‌باشد.
1- افزایش مجموع سطح ریشه به دلیل ایجاد پوشش وسیع میسیلیومی در منطقه ریشه و تارهای کشنده
2- نفوذ هیف به درون کورتکس ریشه و از آنجا به منطقه آندودرم یک مسیر کم مقاومی را در عرض ریشه برای حرکت آب فراهم می‌آورد و آب با مقاومت کمتری در عرض ریشه تا رسیدن به آوند چوبی روبرو می‌شود.
3- هیف از راه افزایش جذب عناصر غذایی مقاومت به انتقال آب را در درون ریشه کاهش می‌دهد.
4- میکوریزا رشد ریشه را افزایش داده و به دنبال آن یک سیستم گسترده از ریشه را برای جذب آب فراهم می‌نماید.
در مطالعات دیگری مشخص شد که جذب Co2 در حضور نور در گیاهان میکوریزایی بیشتر است، لذا فتوسنتز بالاتری دارند. افزایش جذب Co2 در گیاهان میکوریزایی مربوط به کاهش مقاومت فاز مایع سلول‌های مزوفیلی برای عبور Co2 می‌باشد. هرایدولیتون (1988) روابط آبی گیاه را در سطوح مختلف غلظت فسفر مورد بررسی قرار دادند، در این مطالعه مشخص شد که با افزایش میزان فسفر خاک تاثیر مفید میکوریزا کاهش می‌یابد و حداکثر تاثیر میکوریزا در سطوح پایین فسفر ظاهر می‌شود. میلر (2000) گزارش نموده است که در گیاهان میکوریزایی به دلیل افزایش فتوسنتز و تولید بیشتر مواد فتوسنتزی به ازای واحد آب مصرفی کارایی مصرف آب افزایش می‌یابد. قاضی و کاراکی ( 1988) بیان داشتند که گیاهان میکوریزایی به ازای تولید هر واحد ماده خشک آب کمتری مصرف می‌کنند. بنابراین ( WUE ) بالاتری دارند و WUE در گیاهان میکوریزایی در شرایط تنش خشکی محسوس‌تر است.

میکوریزا و اختصاص مواد فتوسنتزی

شواهد بسیار زیادی وجود دارد که گیاهان می‌توانند سرعت فتوسنتز خود را افزایش دهند تا نیازهای همزیست خود را تامین نمایند، این عمل از طریق افزایش سطح برگ و افزایش مقدار تثبیت Co2 به ازای واحد وزن برگ انجام می‌گیرد. گیاهان میکوریزایی در دوره‌های خشکی بهتر از گیاهان غیرمیکوریزایی Co2 را جذب می‌نمایند. آلن و همکاران بیان داشتند ( 1986 ) که با وجود انتقال بیشتر مواد فتوسنتزی به ریشه‌ها در گیاهان میکوریزایی این انتقال تاثیری بر وزن خشک نمی‌گذارد، این محققین تایید کردند که بخشی از فتوسنتز اضافی در گیاهان میکوریزایی به وسیله خود میکوریزا مصرف می‌شود.

میکوریزا و واکنش‌های مرفوفیزیولوژیکی

گاهی اوقات سیستم های میکوریزایی تغییرات مرفولوژی را در گیاه ایجاد می نمایند که سرانجام آن بهبود بقاء و رشد مناسب تر گیاه می باشد. کریشنا و همکاران و ( 1981 ) بیان داشتند که میکوریزا پیچش و زایه برگها را تغییر می دهد و گیاه این واکنش را در جهت تنظیم و محدودیت جذب تشعشع و برقراری تعادل انرژی در برگ انجام می دهد. در این شرایط گیاهان غیر میکوریزایی از زیادی جذب تشعشع و گرما به شدت آسیب دیده و کاهش رشد نشان دادند. آلن و همکاران ( 1982 ) گزارش کردند که تغییرات هورمونی در گیاه با آلودگی میکوریزایی در ارتباط است و تغییرات مرفولوژیک برگ را در نتیجه واکنش به تغییرات هورمون‌های گیاهی گزارش کردند. همچنین این دانشمندان در سال 1980 افزایش غلظت سیتوکنین را در برگ‌ها و ریشه کراس‌ها که همزیستی میکوریزایی داشتند، گزارش کردند. در ضمن در سال 1986 نشان دادند که در شرایط تنش خشکی میکوریزا فنولوژی گل را به تاخیر می‌اندازد. در ضمن دانشمندان دیگری افزایش میزان کلروفیل را در گیاهان میکوریزایی گزارش کرده اند.

میکروارگانیسم‌های حل کننده فسفاتهای نامحلول

میکرو ارگانیسم‌های حل کننده فسفات به صورت ساپروفیت در منطقه ریشه ( ریزوسفر) فعالیت نموده و با مصرف ترشحات ریشه ترکیبات نامحلول فسفات ( مانند تری کلسیم فسفات ) را به صورت محلول قابل جذب گیاه در می آورند . این میکروارگانیسم‌ها با تولید و ترشح اسیدهای عالی اعم از مالیک، سوکسینیک، پیروپیونیک، لاکتیک، سیتریک، کتوگلونیک، در حلالیت فسفات‌های معدنی و کم محلول موثر می‌باشند و به علاوه بسیاری از آنها با تولید آنزیم فسفاتاز آزاد شدن فسفر از ترکیبات آلی فسفر دار را موجب می‌شوند.

باکتری‌های ریزوسفری افزاینده رشد گیاه 

باکتری‌های ریزوسفری مواد سیدروفور به عنوان ریزوباکتری‌های افزاینده رشد گیاه توصیف می‌شوند. این گروه از حاصلخیز کننده‌ها با تولید ترکیبات آلی خاص که قادر به تشکیل کلات با آهن فریک هستند و می‌توانند در تامین آهن مورد نیاز موثر باشند. سیدروفورهای میکروبی مولکول‌های آلی نسبتاً درشتی هستند که میل ترکیبی شدیدی برای پیوند شدن با +3Fe دارند و نوعی کلات آهن قابل جذب فراهم می‌کنند. این باکتری‌ها بیشتر از جنس پسودوموناس بوده اما لیت انواع دیگر آنها در حال گسترش است. ثابت شده است که تولید و ترشح سیدروفورهایی مانند ریزوباکتین می‌تواند در شرایط کمبود آهن محیط در قابلیت جذب آن برای لگومینوزها موثر باشد. همچنین مشخص شده است که باکتری ریزوبیوم تریفولی در گره‌های ریشه شبدر علاوه بر تثبیت ازت خاک توانایی تولید سیدروفور داشته و تلقیح آنها به گیاه میزبان می‌تواند به طور چشمگیری در قابلیت جذب آهن خاک موثر باشد. گروه دیگر باکتری‌های ریزوسفری به عنوان عامل بیو کنترل مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان مثال برخی از سویه‌های ریزوبیوم می‌توانند با تولید متابولیت‌های سمی (ریزوبیوتوکسین) از ایجاد بیماری ریشه توسط قار‌چ‌های مانند فیتوفتورا و ریزوکتونیا جلوگیری کرده و در حفظ سلامتی گیاه موثر واقع شوند.

سایر نقش‌های مفید باکتریهای ریزوسفری

1- تولید هورمون‌های رشد گیاه : که نتیجه آن بهبود جذب آب و عناصر غذایی توسط گیاه است.
2- تاثیر روی بهبود جوانه زنی و ظهور گیاهک : این تاثیر روی دانه گیاهانی مانند سویا و کلزا پی از تلقیح با پسودوموناس در کانادا گزارش شده است.
3- تاثیر سینرژیستی با ریزوبیوم‌ها : مشاهده شده است که بذر لگوم‌های مختلف هنگامی که ضمن تلقیح با ریزوبیوم با باکتری‌های ریزوسفری تلقیح گردد موجب افزایش تعداد غده‌های ریشه و وزن آنها، همین طور افزایش تثبیت ازت و بالا رفتن تولید محصول گیاهان لگومینوز شده است.
4- تولید بذر ترکیب‌های آنتی بیوتیک: مانند باکتریوسین‌ها برای حذف عوامل بیماری‌زا و نیز تحریک ژنهای دفاع گیاه برای فعال شدن مکانیسم‌های انواع طبیعیمیکروارگانیسم‌های تبدیل کننده مواد آلی زاید به کمپوست میکروارگانیسم‌ها شامل انواعی از قارچ‌ها و باکتری‌هاست که برای تبدیل سریع‌تر بازمانده‌های آلی و تولید کمپوست مورد استفاده قرار می‌گیرند. کمپوست یک کود آلی و حاصل از مجموع تغییر و تبدیل‌هایی است که روی انواع بازمانده‌های گیاهی و جانوری در نتیجه توالی فعالیت گروه‌های مختلف میکروارگانیسم‌ها بوجود می‌آید به این ترتیب فرآورده این فرآیند میکروبی می‌تواند یک کود بیولوژیکی (زیستی) محسوب شود. تولید کود آلی کمپوست بطریقه بیوتکنولوژیکی و از کلیه منابع آلی از جمله زباله‌های خانگی، ضایعات کشاورزی (باگاس نیشکر، ضایعات پسته، چای و کاه و کلش غلات ، سبوس برنج و ... ) و بازیافت فاضلاب‌های شهری و خانگی صورت می‌گیرد. در تولید آلی از اکتیواتورها یا تخمیر کننده‌های آلی استفاده می‌شود که شامل قارچ‌های جنس تریکودرها به عنوان عنصر تلقیح بر روی کمپوست و کود برگی است. گاهی از قارچ‌ها هومیکولا و آسپریلوس نیز به عنوان اکتیواتور استفاده می‌شود. این قارچ‌ها می‌توانند به راحتی و به طور وسیع عمل تخمیر و تجزیه سلولز، همی سلولز و لیگنین را انجام داده و تولید کمپوست بسیار مفید باشند. باکتری‌هایی مانند سلولرموناس وسیتوناگا نیز در تهیه کمپوست موثر هستند. شیرابه زباله نیز تولید می‌شود که برای تقویت خاک و افزایش عملکرد گیاهان بطور معنی داری موثری است. تهیه کمپوست از ضایعات کشاورزی نیز حائز اهمیت است به عنوان مثال اگر مقدار کلش برنج بطور متوسط حدود 5 تن در هکتار باشد با کمپوست کردن آن حدود 30 کیلوگرم ازت، 5 کیلوگرم فسفر خالص، 5 کیلوگرم گوگرد، 75 کیلوگرم پتاسیم خالص و 250 کیلوگرم سیلیس در هکتار به خاک بر می‌گردد.

کرم‌های خاکی تولید کننده ورمی کمپوست

ورمی کمپوست به طوریکه پیشوند این اصطلاح اشاره می‌دارد نوعی کمپوست تولید شده به کمک کرم‌های خاکی است که در نتایج تغییر و تبدیل و هضم نسبی بازمانده‌های آلی در ضمن عبور از دستگاه گوارش این جانوران بوجود می‌آید. تولید ورمی کمپوست فن‌آوری استفاده از انواع خاصی از کرمهای خاکی است که به دلیل توان رشد و تکثیر بسیار سریع و توانایی قابل توجه برای مصرف انواع مواد آلی زائد، این قبیل مواد غالباً مزاحم را به یک کود آلی با کیفیت بالا تبدیل می‌کنند. عبور آرام مداوم و مکرر از مسیر دستگاه گوارش کرم خاکی همراه با اعمال خرد کردن، سائیدن، بهم زدن و مخلوط کردن که در بخش‌های مختلف این مسیر انجام می‌شود آغشته کردن این مواد به انواع ترشحات سیستم گوارشی مانند: ذرات کربنات کلسیم، آنزیم‌ها، مواد مخاطی، متابولیت‌های مختلف میکروارگانیسم‌ها دستگاه گوارش و بالاخره ایجاد شرایط مناسب برای سنتز اسیدهای هومیک در مجموع مخلوطی را تولید می‌کند که خصوصیاتی کاملا متفاوت با مواد فرو برده شده پیدا کرده است. فراورده‌ای که ورمی کمپوست خوانده می شود و از لحاظ کیفی ماده ای آلی با PH تنظیم شده سرشار از مواد هومیک و عناصر غذایی به فرم قابل جذب برای گیاه دارای انواع ویتامین‌ها، هورمون‌های محرک رشد گیاه و آنزیم های مختلف است. از لحاظ ظاهری به صورت دانه‌ای شکل با رنگ تیره، بدون بوی نامطبوع و دارای قابلیت عرضه تجارتی است. وجود 100 عدد کرم خاکی در متر مربع قادر به عبور دادن حدود 250 تن خاک در سطح یک هکتار در سال و حفر 4 تا 5 هزار کیلومتر راه و کانال در هکتار در سال است. در ضمن تولید کمپوست کرمها هم به مقدار بسیار زیاد تکثیر می‌شوند که پس از جدا کردن کود از این کرم‌ها به عنوان یک ماده غذایی سرشار از پروتئین ( 54 تا 72 درصد پروتئین بر حسب وزن خشک بدن ) و حاوی اسیدهای چرب غیر اشباع ( 5/2 الی 3 درصد وزن خشک بدن ) املاح مفید مانند ید در صنایع مرغداری، پروش ماهی و یا مخلوط کردن در جیره غذایی دام استفاده می‌شود. مهمترین گونه مورد استفاده برای تولید ورمی کمپوست ایسنیا فتیدا است که به دلیل سرعت رشد و تکثیر و توانایی کافی برای مصرف انواع مواد آلی زاید بیش از سایر انواع، مورد استفاده قرار می‌گیرد علاوه بر آن از یک گونه اودریلوس که منشاء آن آفریقاست نیز استفاده می‌شود، تولید ورمی کمپوست بیشتر با استفاده از گونه‌های محلی از جنس های متافیر و آمینس انجام گرفته است. از ورمی کمپوست فعلا بیشتر در سبزیکاری‌ها، خزانه و نهالستان‌ها و به عنوان کود گلدانی برای پروش گیاهان زینتی استفاده می‌شود. در هند برای تولید قارچ خوراکی نیز توصیه شده است. در دهه‌های گذشته به دلیل مصرف کودهای شیمیایی اثرات زیست محیطی متعددی از جمله انواع آلودگی‌های آب و خاک و مشکلاتی در خصوص سلامتی انسان و دیگر موجودات زنده به وجود آمد. سیاست کشاورزی پایدار و توسعه پایدار کشاورزی، متخصصین را بر آن داشت که هر چه بیشتر از موجودات زنده در خاک در جهت تأمین نیازهای غذایی گیاه کمک بگیرد و بدین سان بود که تولید کودهای زیستی آغاز شد. نخستین کود زیستی در اواخر قرن نوزدهم مورد استفاده قرار گرفت و از آن تاریخ به بعد سایر کودهای بیولوژیک ساخته شدند. اندامگان (ارگانیزم‌هایی) که در تولید کودهای بیولوژیک مورد استفاده قرار می‌گیرند عمدتاً از محیط زیست جداسازی می‌شوند. در شرایط آزمایشگاه در محیط‌های کشت مخصوص تکثیر و پرورش پیدا می‌کنند، آماده و مصرف می‌شوند. البته مصرف کودهای زیستی دیرینگی زیادی دارد. تولیدکنندگان محصولات برای تقویت زمین‌های کشاورزی، گیاه تیره‌ای به نام لگومینوز را کشت می‌کردند و بر این باور بودند که با کشت آن باروری خاک افزایش پیدا می‌کند. امروزه با افزایش تولید کشاورزی به جهت رفع نیازمندی‌های رو به رشد جمعیت در حال گسترش، نگرانی در مورد آینده تأمین غذا برای مردم مطرح گردیده است. آلودگی‌های آب، خاک، هوا و فرسایش خاک، مقاومت آفات به سموم و گسترش کود شیمیایی سبب گردید تا به جهت حفظ منابع به گذشته و کشت‌های صنعتی برگردیم. پس برای تولید محصولات سالم و پاک و در نتیجه انسان‌هایی سالم و با نشاط، هیچ راهی جز کشاورزی زیستی نداریم، استفاده از فرآورده‌های گیاهی زیستی رابطه تنگاتنگ با تندرستی افراد جامعه دارد.با توجه به تقاضای روزافزون برای مصرف فرآورده‌های کشاورزی زیستی، که بنمایه آن بر مدیریت درست خاک و محیط رشد گیاه و درخت بنیان است، به گونه‌ای عمل می‌شود که در تغذیه گیاهان و درختان، تعادل بین عناصر مورد نیاز در خاک به هم نخورد و در هنگام رشد نیز، نیازی به استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها نباشد. و در تغذیه خاک کشاورزی، به جای استفاده از کود شیمیایی ار کودهای طبیعی نظیر خاک برگ، جلبک و کودهای حیوانی و بیولوژیکی استفاده شود. در صورت نیاز به مبارزه با آفت‌ها نیز به جای کاربرد سموم و آفت‌کش‌های شیمیایی، از شیوه‌های زیستی همچون ریزاندامگان کارآ، کفشدوزک، زنبورها و باکتری‌ها و یا از ارقام مقاوم به آفت‌ها در کشت و زرع، بهره‌برداری می‌شود و در این نوع کشاورزی از دانه‌های اصلاح شده ژنتیکی و در معرض تابش پرتو قرار گرفته استفاده نمی‌شود. از اینسو، محصول نهایی که به دست مصرف کننده می‌رسد بدور از باقیمانده‌های سمی و شیمیایی و ماده نگه‌دارنده خواهد بود. از سوی دیگر، فرآورده‌های خوراکی با کیفیت، که محصول کودهای زیستی است نه تنها باعث رضایت مصرف کنندگان می‌شود بلکه تأمین و تضمین سلامت جسمی آنان را نیز در پی دارد. گیاهان نیز مانند انسان‌ها برای رشد و نمو به و مواد غذایی نیاز دارند. فتوسنتز تامین كننده كربوهیدرات است و به علاوه لازم است عناصر معدنی خاصی از محیط ریشه جذب گیاه شود. جذب عناصر توسط ریشه گیاهان به صورت اختصاصی نیست، به این معنی كه وود عناصر در گیاه دلیل بر ضروری بودن آن برای رشد و نمو نیست. گیاه قادر به تشخیص مواد جذب شده از خاك نیست، چون اگر چنین بود علف كش‌ها را جذب نمی‌كرد. شرایط ضروری بودن عناصر این است كه فقدان عنصر، رشد زایشی و رویشی را با مشكل مواجه كند. با به كار بردن عنصر علایم كمبود بر طرف شود و عنصر مستقیماً در تغذیه گیاه نه در فعالیت‌های شیمیایی یا میكروبیولوژی خاك یا محیط كشت موثر باشد. برخی از حشره كش‌ها كه به خاك اضافه می‌شود از طریق سیستم آوندی به تمام قسمت‌های گیاه منتقل و در اثر تغذیه حشره از شیره گیاه منجر به مرگ آن می‌شود. 90 در صد وزن گیاه را آب و 90 در صد وزن ماده خشك را كربن، هیدروژن و اكسیژن تشكیل می‌دهد و 10 درصد باقی مانده را 14 عنصر ضروری تشكیل می‌دهد. این عناصر شامل عناصر پر مصرف و كم مصرف و كلر و سدیم می‌باشد .
عناصر پر مصرف : نیتروژن، فسفر، پتاسیم، كلسیم، منیزیم، گوگرد
عناصر كم مصرف : آهن، بر، منگنز، مس، روی، مولیبدن، كلر 

توزیع مواد معدنی در گیاه : اگر برگ در دمای 500 درجه سانتیگراد به مدت 4 ساعت قرار داده شود مشخص می‌شود كه 95 – 90 درصد برگ را آب تشكیل داده است و دارای 10 – 5 درصد ماده خشك می‌باشد و 25 – 1 درصد ماده خشك را مواد معدنی تشكیل می‌دهد. میزان مواد معدنی بستگی به نوع اندام یا بافت و سن آن دارد. میزان مواد معدنی در بذر بیشتر از میوه و در ریشه كوچك، بیشتر از ریشه بزرگ می‌باشد. دی اكسید كربن خاك در تركیب با آب تشكیل اسید كربنیك می‌دهد كه باعث شكستن مواد آلی خاك، ذرات خاك. كودها می‌شود و باعث آزاد شدن یون‌ها و جذب آن‌ها توسط ریشه می‌گردد.
ظرفیت تبادل كاتیونی : ظرفیت تبادل كاتیونی به میزان بار منفی ذرات خاك مربوط می‌شود. بر حسب واحد اكی والان بر 100 سانتیمتر مكعب بیان می‌شود. چون غلظت اكثر عناصر غذایی در داخل ریشه بیشتر از محیط رشد است. برای جذب مقادیر اضافی نیاز به انرژی است كه از طریق شكستن قند حاصل می‌گردد. میزان تبادل كاتیونی رس بیشتر از مواد آلی است.
 

شاخص شوری : اصولاً كودها حاوی نمك هستند و وقتی به خاك اضافه می‌شود میزان نمك خاك را افزایش می‌دهند. انتخاب كود مناسب كمك می‌كند تا غلظت نمك خاك در حد پایین حفظ شود. منظور از شاخص شوری اثری است كه كودهای مختلف روی میزان شوری خاك دارند. شاخص شوری نتیترات سدیم را 100 در نظر می‌گیرند و شاخص شوری سایر كودها را براساس آن رتبه بندی می‌كنند.
صدمه شوری به گیاهان
میزان غلضت املاح موجود در خاك و سلول‌های ریشه تعیین كننده انتقال مواد از محلول به داخل گیاه است و جریان آب به طرف غلظت بیشتر املاح بوده كه معمولاً میزان آن در محیط خاك بیشتر از سلول‌های ریشه بوده و از این جهت جریان مواد از محیط ریشه به داخل سلول‌های گیاه است . معمولاً صدمه شوری اسمزی است. در اثر افزایش غلظت نمك در محیط ریشه آب از سلول‌های ریشه به محیط ریشه كشیده می‌شود در نتیجه محتوایی سلول به خارج از آن كشیده می‌شود و گیاه دچار پلاسمولیز می‌شود. وقتی كه پلاسمولیز در تعداد زیادی از سلول‌های گیاه روی می‌دهد خشكی فیزیولوژی اتفاق می‌افتد و سلولهای ریشه دچار كم آبی شدید می‌شود.

روش‌های كاهش نمك بستر محیط ریشه
 برای كاهش میزان شوری خاك باید كودهای شیمیایی را به مقدار مناسب مصرف كرد. اگر غلظت نمك به حدی برسد كه باعث كاهش رشد شود، باید خاك را شستشو داد تا نمك اضافی از خاك خارج شود. میزان آب مورد نیاز 203.8 – 122.8 لیتر آب در هر متر مربع بستر می‌باشد و پس از 30 دقیقه دومین آبیاری باید انجام شود تا نمك‌ها از خاك خارج شود. اگر میزان نمك خاك خیلی زیاد باشد، سومین و چهارمین آبیاری نیز مورد نیاز می‌باشد. زهكشی مناسب خاك باعث خروج نمك‌ها می‌شود. به طور كلی میزان نمك‌های قابل حل در خاك می‌تواند توسط آبیاری كافی و استفاده از محیط كشت با زه‌كشی مناسب كنترل كرد.