نحوه پرورش قارچ در منزل

تاریخچه پرورش قارچ بنا به گزارشات کشت قارچ دکمه‌ای نژاد آگاریکوس بیسپروس (A.Bisporus) برای اولین بار در فرانسه انجام شد، اما تاریخ دقیق آن معلوم نیست. این کشت بر روی کود اسب و در هوای آزاد انجام می گرفت که به تدریج این کشت‌ها به درون فضاهای بسته از جمله غارها انتقال یافت زیرا غارها محیط‌هایی با خاصیت عایقی بالا هستند که این خصوصیت باعث می‌شود که در زمستان گرم و در تابستان خنک بمانند و این همان چیزی است که کشت قارچ به آن نیاز دارد، اما کشت قارچ در گلخانه برای اولین بار در سال 1754 در سوئد ابداع شد و پس از آن به سایر نقاط اروپا گسترش یافت. کشت قارچ دکمه ای در سال 1890 میلادی به امریکا راه یافت و در سال 1910 اولین سالن‌های استاندارد پرورش قارچ در آنجا تاسیس شد. در این سالن‌ها به علت وجود دیوارهای عایق و نفوذ ناپذیر در تمام طول سال درجه حرارت و رطوبت و تهویه کاملا تحت کنترل بود. اما هم اکنون این کشور هلند است که در جهان در عرصه کشت قارچ پیشتاز است. در منزل و بدون توجه به آب و هوا و رطوبت میتوان قارچ پرورش داد. پس اگر شما هم در منزل خود جای مناسبی برای کشت دارید بهتر است از همین حالا برای افزایش درآمد خود اقدام کنید. علی الخصوص که به دلیل کوچک بودن محیط تولید قارچ‌های بدست آمده از کیفیت بهتری برخوردار هستند؛ می‌توان به قیمتی بالاتر از سوپر مارکت‌ها قارچ را به فروش رساند.
بهترین موقع برای پرورش قارچ در خانه بین ماه‌های مهر تا آذر است ولی چنانچه امکانات تهویه هوا و متعادل نمودن درجه حرارت محیط محل پرورش وجود داشته باشد می‌توان پرورش قارچ را در ماه‌های دیگر سال تعمیم داد. به طور کلی طرز پرورش قارچ مخصوص به خود آن است و می‌توان آن را در محیط تاریک پرورش داد و به جز نور مستقیم آفتاب، هر مقدار نور را تحمل می‌کند. در هر صورت در محل پرورش قارچ علاوه بر آنکه، بایستی تهویه هوا به خوبی انجام گیرد، درجه هوای محیط پرورش نیز باید بین ۱۵ – ۱۰ درجه نگهداری شود. علاوه بر این محل پرورش بایستی کاملاً تمیز، قابل شستشو و فاقد درز یا محلی برای پرورش باکتری‌ها، حشرات و قارچ‌های مضر باشد.

برای خرید کیت پرورش قارچ خوراکی به فروشگاه اینترنتی نازبو مراجعه کنید.

اطاق پرورش قارچ: عرض اطاق پرورش بایستی به حدی باشد که بتوان از راهروهایی که برای آن تعبیه می‌گردد، براحتی عبور نمود (حدود ۷۰ سانتیمتر) عرض طبقات پرورش قارچ را نیز حداکثر ۱۸۰ سانتیمتر در نظر می‌گیرند تا بتوان از دو طرف به وسط بستر قارچ دسترسی پیدا نمود و چنانچه طبقات پرورش قارچ در کنار دیوار باشد عرض آن را حداکثر ۹۰ سانتیمتر قرار می‌دهند. می‌توان قارچ را در جعبه‌های چوبی در اندازه ۶۰ در ۹۰ سانتیمتر و عمق ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر پرورش داد.
به منظور صرفه جویی در هزینه اولیه می‌توان، هر طبقه را با تخته‌های سه سانتیمتری به عرض ۹۰ تا ۱۸۰ سانتیمتر پوشانده و کود را مستقیماً کف هر طبقه ریخته و قارچ را در آن کاشت و به این ترتیب احتیاجی به جعبه‌های چوبی نخواهد بود. طبقه بندی‌ها معمولاً در طول اطاق پرورش انجام می‌گردد.
روی سطح زمین نبایستی طبقه ای مستقر نمود، حداقل فاصله بین طبقه اول تا کف زمین ۱۵ سانتیمتر و فاصله هر طبقه از هم ۶۰ سانتیمتر می‌باشد. بطور معمول برای پرورش قارچ در خانه فقط سه طبقه در نظر می‌گیرند و چنانچه اطاق به حد کافی وسیع باشد یک ردیف در طول اطاق در مجاور دیوار و یک طبقه (دو طرفه) در وسط و یک طبقه در طرف دیگر اطاق قرار می‌دهند، به طوریکه دو راهرو به عرض ۷۰ سانتیمتر در دو طرف طبقه وسط (۱۸۰ سانتیمتری) باشد.

برای خرید بذر به فروشگاه اینترنتی نازبو مراجعه کنید.

• در یک اطاق بزرگ به طول ۹ و عرض ۵/۶ متر می‌توان مساحتی در حدود یکصد متر مربع برای پرورش قارچ آماده نمود که از این سالن در هر فصل برداشت می‌توان استفاده نمود. و به ۸ تا ۸۵۰ کیلو قارچ دست یافت و چنانچه کاشت قارچ در جعبه‌های چوبی انجام گیرد، تولید محصول از این میزان تا حدی بیشتر خواهد شد و در سالنی به ابعاد 9/5 و عرض 6/5 متر تعداد ۱۸۰ جعبه جایگزین می‌گردد که محصول آن در یک فصل برداشت به حدود یک تن می‌رسد.
• چنانچه محل پرورش قارچ محدود و کوچک باشد، میزان احتیاج به کود و محلی که باید آن را تخمیر نمود، متناسب می‌باشد. لذا ترجیح داده می‌شود یک محوطه بتونی به ابعاد 1/5 متر ساخته و در مجاور آن محلی برای خروج آب مازاد کود در نظر بگیرند که فاضل آب را بتوان داخل سطل یا یک مخزن بتونی کوچک به ابعاد ۴۰ سانتیمتر وارد نمود.
• کف مخزن اصلی را به ضخامت ۱۵ سانتی متر کاه ریخته و روی سطح کاه یک جعبه به ابعاد یک متر از جنس تور سیمی ضخیم که شبکه سوراخ‌های آن ۵/۰ سانتیمتر باشد بطوری قرار می‌دهند که از هر طرف با دیواره مخزن بتونی ۲۵ سانتیمتر فاصله داشته باشد. اطراف این توری را از کاه پر نموده و داخل توری را از پهن اسبی مخلوط با کاه پر نموده و پهن را خوب متراکم نموده و سطح کود را نیز به طور گنبد مانند توده نموده تا آب باران به داخل توده کود نفوذ ننماید.
• پس از ۳ تا ۴ روز به علت فعالیت باکتری‌های تخمیر، درجه حرارت محیط توده به ۷۰ درجه می‌رسد و مقداری از حجم توده کم می‌شود و در این موقع تمام توده کودی را که در مخزن قرار دارد برای هوادهی به محوطه مجاور توده برمی‌گردانند و در موقع برگرداندن کود بایستی سعی کرد، حتی الامکان به تمام ذرات کود، هوا برسد تا اکسیژن مورد نیاز باکتری‌های مخمر تامین گردد. پس از چند ساعت این توده را مجددا به داخل مخزن بذری ریخته و سطح آن را با کاه به حد کافی انباشته تا سطح کود گنبدی شکل بشود. چنانچه در مخزن کوچک مجاور محل تخمیر فاضل آب جمع شده به وسیله سطل آن را روی سطح کود می‌پاشند تا رطوبت توده تامین گردد.
• مدت عملیات بین ۱۵–۱۰ روز به طول می انجامد و در این مدت 4–3 مرتبه بایستی کود برگردان بشود. در خاتمه دوره سوم یا چهارم کود به رنگ قهوه ای تیره درآمده و ذرات آن ترد و شکننده شده و بوی مطبوعی از آن به مشام می‌رسد و چنانچه این شرایط در کود مشاهده نشود، دلیل بر آن است که عملیات تخمیر به خوبی انجام نگرفته و در نحوه کار اشکالی وجود داشته است.

نحوه اسکلت بندی: اسکلت‌بندی طبقات از نبشی ۱۰ -۱۲ که با ضد زنگ رنگ شده باشد و یا از الوار چهار چوب ۱۰ سانتیمتری ساخته می‌شود و بین ستون‌ها چهار چوبی ۵ سانتیمتری پیش بینی می‌گردد. فاصله ستون‌های عمودی از یکدیگر 1/5 متر و این فاصله در دو طرف بستر، بایستی حفظ گردد.
تهیه بستر برای پرورش قارچ: بهترین ماده برای پرورش قارچ، پهن اسبی و کاه می‌باشد. برای تهیه کود جهت پرورش قارچ مقداری پهن اسبی و کاه را مخلوط نموده و در ابعاد مناسبی در حدود ۳ متری آن را انبار نموده و آن‌ها را روی هم به خوبی بکوبید.(لگد کنید) تا متراکم شود به طوریکه از نفوذ باران به داخل آن جلوگیری گردد. پس از مدتی کوتاه عملیات تخمیر داخل توده کود شروع می‌شود و درجه حرارت محیط کود بالا می‌رود. همچنین می‌توان قبل از توده کردن کود مقداری آهک در حدود یک پنجم حجم پهن به آن اضافه و کاملاً مخلوط کنید. سپس آن را توده نمود این عمل باعث می‌گردد که عمل تخمیر به تعویق بیافتد و در عین حال آمونیاک تولید شده را جذب و علاوه بر آن مقداری از رطوبت اضافی کود را جذب نماید.
بعد از سه روز مجدداً این توده را برگردانده و هوا داده و آن را مانند دفعه اول، انباشته و روی آن را بکوبید. سطح آن را شیب دهید تا آب باران به داخل آن نفوذ نکند و این عمل به فاصله ۴–۲ روز، چهار تا شش مرتبه باید تکرار گردد. لازم به یادآوریست که چنانچه در مرحله اول به کود، آهک داده شده فاصله برگردان کود چهار روزه و در صورتی که آهک داده نشده باشد فاصله برگردان کود دو روز می‌باشد.
باید توجه داشت که بایستی دقت و مراقبت در نگهداری میزان رطوبت و حرارت داخل توده به عمل آید. زیرا هر اندازه مقدار رطوبت پهن زیاد باشد، محیط داخل کود، اسیدی شده و کود غیر قابل استفاده می گردد. به خصوص در موقع برگردان کردن کود، چنانچه مشاهده شود که کود بسیار خشک است، بایستی مقدار کمی غبار آب روی آن پاشید، از علائم مشخصه میزان رطوبت کود، آزمایش آنست، چنانچه مقداری کود را در دست بفشارید، نبایستی قطرات آب، از لای انگشتان (در هنگام فشار دادن) بچکد و فقط کافی است در اثر فشار به کود، کف دست، تر بشود. پس از آماده شدن کود بایستی اطاق پرورش را مجهز نمود.

برای خرید بذر سبزیجات به فروشگاه اینترنتی نازبو مراجعه کنید.

طرز کاشت قارچ در اطاق پرورش: پس از آماده شدن کود آن را به داخل سالن انتقال داده و روی سطح هر ردیف به ضخامت ۱۵ سانتی متر کود را گسترده و سطح آن را کاملا مسطح می‌نمایند؛ این عمل را بایستی خیلی به سرعت و بدون آنکه کود حرارت خود را از دست بدهد انجام داد. پس از تکمیل و انجام کار کلیه درها و منافذ را بسته و مدت چهار روز کود را به حال خود رها کنید تا درجه حرارت کود و محیط اطاق بالا برود و حدود ۵۴ تا ۶۰ درجه برسد و این حرارت به مدت ۳۰ -۴۸ ساعت ثابت باقی بماند، بعد از آن درجه حرارت کود پائین آمده و به ۵۴ درجه می‌رسد. این عمل را عرق کردن محیط کشت می‌نامند؛ در حقیقت در این حرارت قسمت اعظم از محیط در اثر حرارت زیاد ضد عفونی شده و لارو حشرات و غیره از بین می‌روند. از این تاریخ به بعد تا مدت ۵ روز درجه حرارت محیط بستر ۱۰–۱۲ درجه پائین می‌آید تا آنکه درجه حرارت به ۲۳ الی ۲۴ درجه می‌رسد. این درجه حرارت برای کاشت قارچ مناسب خواهد بود.
اسپر آماده کاشت: اسپر قارچ را نمی توان مستقیماً کاشت زیرا امکان دارد همراه با اسپر قارچ تعداد زیادی قارچ‌های سمی و غیر مفید وجود داشته باشد. بنابراین بایستی از اسپر آماده کاشت بنام اسپون که در محیط کاملاً استریل، محفوظ و سلکته شده رشد کرده و به حالت خواب در آورده‌اند، استفاده نمود. طرز عمل و تهیه آن بدین ترتیب است که اسپر قارچ خالص شده را در محیط کاملاً استریل آزمایشگاه قبلاً پرورش داده، به طوری که میسلیوم قارچ رشد خود را شروع نماید. سپس آن را در حالت عقیم برده و مانع رشد بیشتر آن می‌شوند و در محیط کاملاً استریل و محفوظ بنام اسپون قارچ به فروش می‌رسانند.

• 

طرز کاشت اسپون: یک قطعه اسپون را که در محیط بسته و کاملاً استریل محفوظ است باز کرده و به دوازده قطعه کوچک تقسیم کنید. قبلاً قطعه چوب‌هایی به فاصله ۲۵ سانتیمتر در خاک بستر فرو برده و به این ترتیب سطح خاک را علامت گذاری کنید. در محل هر سوراخ قسمتی از خاک را تا عمق ۵ سانتیمتر با وسیله‌ای خارج کرده و با دست چپ یک قطعه اسپون به جای آن گذاشته و روی آن را بپوشانید به طوریکه عمق کاشت 5-3 سانتیمتر از سطح خاک باشد و به همین ترتیب پیش بروید تا کلیه بستر کاشت شود.
پوشاندن سطح بستر: ده تا چهارده روز بعد از تاریخ کاشت اسپون، بایستی سطح کشت را به وسیله یک لایه دو سانتیمتری خاک استریل شده پوک و منفذدار پوشانده و کاملاً آن را مسطح و یکنواخت نمود. در این موقع درجه حرارت بستر بایستی ۵/۱۵ درجه باشد. باید توجه داشت که در موقع روکش کردن بستر، اسپون‌ها باید رشد خود را شروع کرده باشند و میسلیوم قارچ در اطراف محلی که اسپون کاشته شده رشد نموده و گسترش پیدا نموده باشند. در این موقع بوی مطبوع قارچ در محوطه و در محل بستر به مشام می‌رسد.

باید کاملاً دقت شود تا به هیچ وجه، بستر کشت تکان نخورد و جابجا نشود و مخصوصاً اگر تخته کف و طبقات شکم داده و یا قدرت نگهداری بستر خاک را نداشته باشد میسلیوم قارچ‌ها پاره شده و تمام محصول از بین می‌رود. پس از پوشش نمودن سطح بستر، میسلیوم رشد سریع خود را شروع می‌کند و برای تسریع در رشد میسلیوم، درجه حرارت محیط بایستی بین ۵/۱۶ – ۱۴ درجه باشد. در صورتی که درجه حرارت محیط کشت خیلی بالا باشد، به کار بردن آهک در مخلوط خاک پوشش بستر صلاح نمی‌باشد.

شرایط برای پرورش و رشد قارچ

تهویه: تهویه در محیط اتاق کشت باید بطور یکنواخت انجام شود و نبایستی روی سطح کشت را بیش از حد نیاز هوا داد و تهویه در کلیه نقاط اطاق به طور یکنواخت باشد.
درجه حرارت: چنانچه درجه حرارت بستر کشت به کمتر از ۱۴ درجه برسد و درجه حرارت محیط اطاق به حدود ۵/۷ درجه برسد بایستی اطراف بستر را با پارچه ضخیم پوشاند تا مانع تبادل حرارت به محیط شود. برای سرعت رشد قارچ می‌توان درجه حرارت محیط را به ۵/۱۴ درجه رساند و میزان تهویه را بالا برد ولی باید دقت شود که جهت حرکت هوا به طرف سطح قارچ نباشد.
رطوبت هوا و آبیاری: در موقع تشکیل قارچ، محیط اطاق احتیاج به رطوبت دارد. به طور متوسط بهترین درجه رطوبت برای کشت بین ۷۰ – ۸۰ درصد می‌باشد. چنانچه درجه رطوبت هوا از این مقدار کمتر شود سطح کلاهک‌ها ترک برداشته یا سطح کلاهک قارچ لک دار می‌شود علاوه بر این سطح بستر خشک شده و احتیاج به آبیاری بیشتری دارد. برای تقلیل میزان رطوبت هوا لازم است در نقاط مختلف اطاق، رطوبت سنج‌های کار گذاشته شود و به طور مرتب مورد بازدید قرار گیرد. در صورتی که به علت خشک شدن خاک سطح بستر، احتیاج به آبیاری است؛ بایستی به وسیله غبار پاش روی سطح خاک آن هم به حدی که آب در سطح بستر جریان پیدا نکند و یا در یک جا جمع نشود آبپاشی کنید. آبیاری را با آب خالص و با درجه حرارت ۳۲ درجه و بسیار با احتیاط انجام دهید.
​​درجه حرارت محیط: چند هفته پس از روکش کردن سطح بستر، میسیلیوم‌های قارچ تمام سطح بستر را پر نموده و به طور متوسط ۷-۸ هفته پس از کاشت اسپون، قارچ‌های کوچک سر سنجاقی در تمام سطح کشت ظاهر می‌شوند. در این موقع درجه حرارت بستر بایستی بین ۱۰ -۱۴ درجه باشد ولی هر اندازه قارچ‌ها رشد بیشتری پیدا نمایند، می‌توان درجه حرارت را از ۱۴ به ۵/۱۶ رساند و میزان تهویه را نیز بالا برد، ولی باید دقت کرد که جهت حرکت هوا، به طرف سطح قارچ نباشد.

تقویت خاک بستر: پس از آنکه قارچ‌ها بزرگ شده و نزدیک به برداشت شوند، می‌توان روی سطح بستر کود مایع پاشید ولی باید دقت نمود که روی کلاهک قارچ پاشیده نشود، این عمل در بالا بردن میزان محصول بسیار موثر است.
برداشت محصول: به محض آنکه رشد قارچ به حد کافی رسید و تاج آن شکل کامل خود را پیدا نمود، بایستی قارچ‌های رسیده را جمع آوری نمود و به طور مرتب در طول بستر کشت، بررسی کرد و قارچ‌های رسیده را جمع آوری کرد. قارچ‌هایی که ترک برداشته و چتر آن باز شده باشد، ارزش بازاریابی ندارند. علاوه بر این وزن آن کم می‌شود و همچنین قارچ‌هایی که زودتر از موقع چیده شوند وزن آنها سبک بوده و از قارچ‌های درجه دو محسوب شده و ارزش غذایی کمتری دارد. در موقع جمع آوری نباید از سبدهای بزرگ برای این منظور استفاده نمود. زیرا فشار قارچ‌های روی سبد موجب می‌گردد که قارچ‌های زیرین خراش برداشته و سیاه شوند برای جمع آوری قارچ، کافی است کلاهک را در دست گرفته و یک پیچ به آن داده تا پایه آن از زمین جدا شود و بلافاصله ساقه کثیف و آلوده را با چاقوی تیز قطع کرد و قارچ تمیز را داخل سبد گذاشته و حتی المقدور جمع آوری با دستکش انجام گیرد. بهره برداری هر ۱۵ روز یکبار انجام می‌گیرد و این برنامه مدت دو تا سه ماه به طول می‌انجامد.
بسته بندی: قارچهای چیده شده را به اطاق سرد و خنک انتقال داده و در اسرع وقت نسبت به درجه بندی آن اقدام نموده و قارچ‌های لک دار و ناقص و کج و ناجور را جدا کرده و برای مصارف تهیه پودر در قارچ و کچ آپ فرستاده و قارچ‌های سالم را در بسته‌های درجه یک و درجه دو به بازار عرضه کنید.