هوموس و آشنایی با آن

هوموس چیست؟ هوموس یک ماده بیوشیمیایی است که در لایه های بالایی خاک که تیره است، تشکیل می شود. خود هوموس به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه است. به عبارت دیگر به بقایای تجزیه شده گیاهان و جانوران هوموس (Humus) یا " گیاه خاک" می گویند. • هوموس یا گیاهخاک، مواد متخلخل، اسفنجی و تیره رنگی هستندکه بخش مهمی از مواد آلی خاک را تشکیل می دهند. “هوموس” سبب تیرگی خاک می‌شود علاوه بر این آب و هوا و مواد غذایی را به خاک و ریشه می‌رساند و برای رشد گیاهان بسیار مفید است. • مقدار گیاهخاک (هوموس) در کشتزارها،‌ باغها و باغچهها، زیاد و در خاکهای بیابانی بسیار کم است. مواد آلی موجود در خاک، باعث ذخیره رطوبت بیشتر در خاک‌ می شود. هوموس، بسـیار بـه کنـدي تجزیـه میشود، و به همین دلیل از نظر حاصلخیزي خاك اهمیـت آن از بخش فعـال مـاده آلی کمتر است. • گیاهان و جانوران در توسعه و گسترش خاک ها بوسیله ایجاد مواد آلی اضافی کمک می کنند. قارچ ها و باکتری ها این مواد آلی را به یک ترکیب شیمیایی نیمه محلول که “هوموس” نامیده می شود، تبدیل می کنند. ارگانیزم های بزرگتر موجود در خاک مانند کرم های خاکی، سوسک ها و موریانه ها، “هوموس” را با مواد معدنی موجود در خاک در هم می آمیزند. • خود “هوموس” به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه است. مطالعه هوموس بصورت مجزا بسیار مشکل است، چرا که هوموس با ذرات ریز مواد معدنی به خوبی مخلوط شده است. “هوموس” از اسیدها(هومیک و فولیک)، قارچها، باکتریها، دیاستازها و ترکیبات آلی دیگر که در مراحل گوناگون تجزیه می باشند تشکیل یافته است. • خاکدانه های رسی- هوموسی که به این ترتیب از آمیزش تنگاتنگ مواد آلی و معدنی پدید می آیند ساختمانی نرم و قابل تهویه با ظرفیت بالای ذخیره آب و عناصر غذایی به خاک می بخشد. • مواد پروتئینی موجود در “هوموس” که از کالبد موجودات زنده حاصل می شود، توسط موجودات ذره بینی با منشاء گیاهی و جانوری(گیاوزیا) تجزیه می یابند و به آهستگی معدنی شده، به طور پیوسته غذای گیاهان را تامین می نمایند. به بیان دیگر هوموس ماده غذایی بینابینی و ذخیره ای است که عامل اصلی حاصلخیزی خاک را تشکیل می دهد. مشخصات و ویژگی های خاک هوموس: 1- “هوموس” توانايي خاک را براي نگهداري و ذخيره رطوبت افزايش ميدهد. 2- ته نشست مواد حمل شده توسط باد و باران. 3- “هوموس” منبع مهم مورد نياز تامين کربن و نيتروژن گياهان است. 4- “هوموس” باعث بهبود ساختمان خاک براي رشد گياهان مي شود. 5- “هوموس” شامل هـومین هـا، اسیدهای هیومیک و فلویک هستند. 6- نسبت کربن به نیتروژن آن در حدود 10 تا 12 است. 7- در مجموع ماده آلی خاك ترکیب حاصـل از لیگنـین و پـروتئین بـوده کـه ساختمان مولکولی ثابتی ندارد.

هوموس دارای انواع گوناگونی است که بستگی به کیفیت مواد آلی و نوع سنگ مادر دارد:

۱- هوموس مول: پیوند تنگاتنگ با ذرات معدنی دارد و غالبا در اقلیم معتدل و مرطوب بر روی خاکهای قلیایی و رسی با خاک برگ فراوان و تجزیه پذیر تشکیل می شود. ۲- هوموس مور: فشرده تر بوده، در اقیلم سردتر و بر روی خاک برگهایی که به دشواری تجزیه می شوند(مانند برگهای سوزنی کاج) و بر روی خاکهای ماسه ای و اسیدی که عملا فاقد کلوئید رس می باشند تشکیل می شود. ۳- هوموس مودر: نوع بینابینی دو قسم فوق می باشد. نمونه هوموس اسید در اطراف کوه های آلپ مشاهده می شود. فعالیت های آلی در خاک ها فراوان است. یک سانتی متر مکعب از خاک حاوی بیش از ۱۰۰۰۰۰۰ باکتری است. ۱ هکتار از چراگاه ها در یک آب و هوای مرطوب می توانند حاوی بیش از ۱۰۰۰۰۰۰ کرم خاکی و ۲۵۰۰۰۰۰۰ حشره باشد. حشرات و کرم های خاکی در به هم آمیختن و تهویه خاک ها نقش بسیار موثری دارند. این ارگانیزم ها(موجودات زنده) مسئول ایجاد بخش مهمی از هوموس بوسیله گوارش ناقص مواد آلی هستند.