کشاورزی شهری را بیشتر بشناسیم

کشاورزی شهری و تعریف آن

کشاورزی شهری با نام لاتین Urban agriculture را به طور خلاصه می‌توان پرورش گیاهان و جانوران در داخل و اطراف شهرها تعریف کرد. کشاورزی شهری فقط به پرورش گیاهان خوراکی و غیر خوراکی مورد نیاز محدود نمی‌شود بلکه در پرورش دام و طیور، پرورش قارچ و... نیز در این حوزه تعریف می‌شود.
براساس تعریف FAO درک صحیح از کشاورزی شهری این گونه است که تنوع فعالیت‌های کشاورزی و خانگی منجر به امنیت غذایی و ایجاد در آمد شود. تولیدات کشاورزی مستمر شهری در مقایسه با کشاورزی روستایی می‌تواند قابل توجه باشد. همچنین به دلیل کمیاب بودن منابع اب و زمین در شهر، کشاورزی شهری فقط بخشی از منابعی را به کار می‌گیرد که در کشاورزی روستایی استفاده می‌شود. از طرف دیگر می‌تواند بخشی از زایدات جامد و مایع شهری را جذب کند که به کاهش هزینه و مشکلات مدیریت زباله در شهر می‌انجامد.

برای خرید بذر به فروشگاه اینترنتی نازبو مراجعه کنید

هدف کلی کشاورزی شهری احترام به پتانسیل زندگی سالم و طبیعت در شهر است و برای رسیدن به این منظور سه هدف دنبال می‌شود:
بهبود و حفاظت ساختار اکولوژیک سرزمین، استحکام روح و مکان فرهنگی و تاریخی با بازآفرینی اجتماع و مشارکت اجتماعی، اقتصاد شهری. رشد بیش از حد و سریع شهرها باعث شده است که کشاورزان شهری، موفق‌تر از کشاورزان روستایی شوند. از طرفی، کشاورزان شهری در سیستم‌های نوین، سرمایه‌گذاری می‌کنند تا با طرح‌های کوچک خود، سودهای فراوان داشته باشند. به دلیل ناتوانی و یا بی‌میلی شهرها در تکیه به منابع غذایی وارداتی، ‌مسوولان شهرها، مواد غذایی مورد نیاز را به گونه‌ای جدید تامین می‌کنند.
بنا به گزارش سازمان ملل متحد، حدود 15درصد محصولات غذایی جهان، ‌در مناطق شهری تولید می‌شود و این مقدار رو به رشد است

تاریخجه کشاورزی شهری: در حالی که از کشاورزی شهری به عنوان یک موج جدید نام برده می‌شود، اما چندان موضوع جدیدی را برای بشر مطرح نکرده است. جوامع باستانی مانند مصر و ماچو پیچو دارای سیستمی بودند که آب را تصفیه کرده و در گلدانهای سبزیجات مورد استفاده قرار می‌داده است. اگر چند هزار سال به جلوتر بیایید، باغ‌های اختصاصی آلمان در قرن ۱۹ را مشاهده خواهید کرد که فضاهایی را برای شهروندان در نظر گرفتند تا مواد غذایی خود را در آن تولید کنند. در قرن بیستم، ساکنان ایالت متحده عربی و کانادا باغ‌هایی را برای کمک به از بین بردن عوامل استرس زا در صنعت کشاورزی طی جنگ‌های جهانی اول و دوم ارائه کردند. با در نظر گرفتن تاریخچه طولانی کشاورزی شهری، متوجه می‌شوید که هدف از ایجاد آن، داشتن آزادی برای تولید میوه، سبزیجات، تخم مرغ، شیر و حتی گوشت برای افراد خانواده و تولید آنها مانند روستاهای امروزی است. با این حال یکی از اهداف اررزشمند هر شهر تنها دادن اجازه برای این امر نیست، بلکه هدف این است که از شهروندان بخواهند تا جایی که امکان دارد بخش بزرگی از مواد خوراکی خود را خودشان پرورش دهد. این مطلب به بیان فواید کشاورزی شهری می‌پردازد و نقش آن را در شکل‌گیری پایداری در شهر نشان می‌دهد.

کشاورزی شهری در ایران
متأسفانه در حوزه‌ی کشاورزی شهری از طرف واحد‌های پژوهشی و اجرایی کشورمان اقدام خاصی صورت نگرفته ‌است در حالی در یکی از شهر‌های آمریکا بیش از 80 درصد از فضای سبز شهری به کشاورزی شهری اختصاص یافته است. در لندن برای کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و تولید محصولات تازه، پناهگاه‌هایی وجود دارد که کشت‌گیاه در آن با استفاده از نور مصنوعی انجام شده و این مهم موجب رونق کشاورزی ‌شهری می‌شود.
در کشور ما هزینه‌های بسیاری بابت تصفیه‌ی آب پرداخت ‌می‌شود و بخشی از فضای سبز شهری نیز با آب حاصل از تصفیه‌ی فاضلاب‌ها آبیاری می‌شود. با توجه به این مهم می‌توان با در نظر گرفتن بخشی از فضای سبز شهری در مناطق فاقد آلودگی بحرانی هوا و رعایت تولید کیفی محصول به پرورش گیاهان خوراکی و دارویی پرداخت.

نکات مهم درباره کشاورزی شهری

کشاورزي شهري در بستر شرايط بومي و الزامات خاص هر منطقه شهري تعريف و توجيه مي­‌شود. نکته مهم اين است که مقصود از کشاورزي در شهر، زراعت وکشت و کار به معناي عمومي آن نيست. توليد محصولات کشاورزي اساسي نظير گندم، برنج و غلات نيازمند شرايط کشاورزي حرف‌ه­اي و توسعه يافته برای تأمين نيازهای ملي و در مقياس کلان است. مقصود از ايجاد کشاورزي در شهر، کاشت و توليد محصولات خرد غذايي با روش­‌هاي آسان و با حداقل امکانات مي­‌باشد. توليد سبزيجات، صيفي­‌جات و برخي ميوه‌­هاي بومي در مناطق مسکوني شهري نه تنها محتمل و انجام شدني است، بلکه بنا به ضرورت­هاي توسعه شهري، امري سودمند و ضروري تلقي می‌­شود.

با برقراری  پیوند بین کشاورزی و اکوسیستم شهری، ساکنان شهری نیروی کار محسوب می‌شوند و از منابع معمولی شهر مثل زباله ارگانیک به عنوان کود و از فاضلاب شهری برای آبیاری استفاده می‌شود، ارتباط مستقیم با مصرف کنندگان شهری وجود دارد، اثرات مستقیمی (مثبت یا منفی) بر روی محیط زیست شهری به جا گذاشته می‌شود، کشاورزی بخشی از سیستم غذایی شهری می‌شود، رقابت برای زمین و سایر توابع شهری صورت می‌گیرد، سیاست گذاری‌ها و برنامه‌های شهری اثر خود را به جا می گذارند. خاورميانه داراي بالاترين نرخ‌­هاي شهرنشيني دربين کشورهاي در حال توسعه مي­‌باشد و درصد زيادي از جمعيت در منظومه­‌هاي شهري کوچک و بزرگ زندگي مي­‌کنند. اين به آن معناست که نقش کشاورزي شهري در اين ناحيه نسبت به نواحي ديگر چشمگيرتر است. نوع محصولات کشاورزي در شهرهاي خاورميانه بيشتر تحت تأثير آب وهواي گرم وخشک اين منطقه قرار دارند. اين محصولات براي کشت فشرده در زمين­‌هاي محدود مناسب مي­‌باشند و نسبت به آلودگي ناشي از خاک، آب يا هوا حساسيت کمتري نشان مي‌دهند.  

مزایای به کارگیری کشاورزی شهری

تولید پایدار مواد غذایی: در جهان امروز امنيت غذايي به ­عنوان يکي از اهداف مهم سرلوحه برنامه­‌هاي دولت­‌ها قرار گرفته است. بدون شک به­‌منظور نيل به امنيت غذايي علاوه بر اتخاذ سياست‌­هاي مطلوب و برخورداري از منابع کافي بايد سياست­گذاري جهاني به گون‌ه­اي باشد که تمامي عوامل تأثيرگذار را به شکل همزمان و در تعامل با تمامي کشورها تحليل و بررسي نمايد. فائو يکي از راه‌های مؤثر در واکنش به افزايش جمعيت شهرنشينان به­ ويژه در کشورهاي در حال توسعه را "کشاورزي شهري" مي­‌داند. براساس برنامه‌ه­اي که تحت عنوان غذا براي شهرنشينان توسط فائو اجرا مي‌­شود، به شهروندان کمک شده تا در توليد غذا و تغذيه خود و سايرين مشارکت داشته باشند. بخش عمده‌­ای از اين برنامه‌­ها شامل استفاده از اراضي و محيط­‌هاي سبز شهري در توليد ميوه‌­ها و سبزيجات در فضاهاي آپارتمان است. شهروندان جامعه مي­‌توانند از فضاي اختصاص داده شده به كشاورزي شهري سود ببرند. ابتكاراتي نظير باغ­‌هاي عمودي، جامعه را برای رسيدن به خودكفايي و امنيت غذايي شهري با تأمين دسترسي تمامي شهروندان به غذاهاي مغذي به­دست آمده از كشاورزي شهري كمك مي‌كند

  بهبود كيفيت هوا: درصورتي ­که کشاورزي شهري به­ صورت مناسبي برنامه ­ريزي و با طراحي­‌هاي شهري يکپارچه شده باشد، مي‌تواند آرامش شهروندان را فراهم کند. فضاهاي سبز اطراف بلوک­هاي آپارتماني و خانه­‌ها، به بهبود شرايط آب و هوايي کمک مي‌کند، چرا که فضاهاي سبز مي­تواند رطوبت را افزايش داده، دماي هوا را بکاهد و رايحه مطبوعي را در شهر ايجاد کند؛ گرد و خاک‌‌ها و گازهاي ناشي از هواي آلوده را از طريق شاخ و برگ گياهان و درختان جذب کند؛ سرعت باد را شکسته و حائل تشعشعات خورشيدي شده و سايه ايجاد کند. علاوه ­بر اين­كه بام­‌هاي سبز یا روف گاردن دماي داخل و خارج را خنك­‌تر نگه مي­دارد، داراي منافع غيرمستقيم بهبود كيفيت هوا نيز مي­‌باشد. كاهش تقاضاي انرژي مي­‌تواند منجر به سوزاندن ذغال ­سنگ كمتر در نيروگاه‌­هاي توليد انرژي و در نتيجه تصاعد مواد شيميايي كمتر در هوا شود. كاهش تصاعد مواد شيميايي نيز سبب كاهش دود مي­شود. مطالع‌ه­اي نشان داده است كه با پوشش 6% بام‌­هاي سبز، سالانه 56/1 مگاتن كاهش تصاعد گازهاي گلخانه ای به ­طور مستقيم از ساختمان‌­ها و 62/0 مگاتن به طور غيرمسقيم از كاهش اثرات جزيره گرمايي خواهيم داشت.
كشاورزي شهري هم­چنين باعث بهبود كيفيت هوا از طريق حذف آلاينده­‌هاي هوا نظير مواد شيميايي و مواد آلرژي­‌زا نظير گرده­‌ها مي‌­شود.

مزایای اجتماعی: هیچ شکی نیست که کشاورزی یک تفریح است. اگر از هر کودکی که در یک مزرعه خانوادگی در حال بزرگ شدن است سوال کنید، متوجه می‌شوید چیزی نمی‌تواند به زندگی او که با آب و هوا، خاک و جانورانی که در مراحل کشاورزی نقش دارند، ضربه بزند. با وجود اینکه ایجاد مزرعه‌های بزرگ مقیاس درون شهر قابل دفاع نیستند، ولی حتی یک باغچه کوچک و پرورش گیاهان تاثیر خوبی بر روحیه افراد می‌گذارد. زمانی که تلاش‌ها در ارتباط با عناصر طبیعی باشد، همه افراد دخیل، احساس مثبت آن را دریافت می‌کنند. در کنار مشارکت‌های اجتماعی برای کاشت و برداشت گیاهان، اگر این محصولات برای فروش به مراکز درون شهری یا فروشگاه‌های بزرگ منتقل شوند، فرصت‌هایی برای بهره گیری از سایر مزایای اجتماعی نیز ایجاد می‌کنند. در برخی از شهرها ممکن است در ادامه روند پرورش گیاهان داد و ستد محصولات آنها با افراد دیگر نیز صورت بگیرد. به عنوان مثال خانواده ای که سبزیجات سالاد را پرورش می‌دهد، می‌تواند این محصولات را با تخم مرغ‌های تولید شده در خانواده دیگر مبادله کند. در این صورت روابط اجتماعی سالم نیز شکل می‌گیرد.