کود حیوانی یا دامی نوعی از کود است که از فضولات حیوانات و مجموعه‌ای از مواد بستری، ادرار و مدفوع آنها نظیر گوسفند، اسب، گاو، مرغ و سایر پرندگان بدست می‌آید. کود حیوانی در زراعت جهت اصلاح بافت و ساختار خاک و همچنین تغذیه گیاهان به کار می‌رود. درصد مواد غذایی کود دامی و کیفیت فیزیکی آن به عواملی مثل نوع حیوان، کیفیت مواد بستری، میزان پوسیدگی کود، تغذیه دام، میزان سدیم و مقدار بذر علف‌های هرز، اسپور بیماری‌ها، لارو و تخم حشرات، شن و خاک دارد.

برای خرید کود به فروشگاه نازبو مراجعه کنید

• کود حیوانی دارای مقادیر مختلفی از ازت می‌باشد که بسته به نوع منشاء آن فرق می‌کند، به طور کلی هرچه جثه حیوانی که کود از آن به دست می‌اید کوچکتر باشد، کود حیوانی قویتر است، مثلاً کود گوسفندی از کود گاوی قویتر بوده و کود مرغی از کود گوسفندی. درصد ازت کود گاوی بیشتر از کود گوسفندی و کود مرغی است. ولی درصد فسفر و پتاسیم کود مرغی از کود گاوی و کود گوسفندی بیشتر است.
• کود حیوانی برخلاف کودهای شیمیائی اثرات یک جانبه نبوده بلکه از یک طرف کمک بر تامین مواد غذایی را نموده و از طرف دیگر خصوصیات فیزیکی خاک را نیز اصلاح می‌نماید. درصد مواد غذایی کودها به تغذیه دام بستگی دارد. مثلاً چنانچه جیره غذایی دام از نظر یک عنصر ضعیف باشد، کود حاصله نیز به طریق اولی از نظر آن عنصر ضعیف خواهد بود و یا مثلاً هر چه درصد فیبر جیره غذائی بیشتر باشد درصد فیبر مدفوع نیز زیادتر خواهد بود.
•  فراوانی ترکیبات آلی ازت دار ساده در کود دامی تازه بسیار مساله ساز است. تجزیه سریع این مواد سبب آزاد شدن آمونیاک و تجمع آن در مجاورت ریشه‌ها گشته و موجب مسمومیت گیاه می‌گردد. پوسیدگی اولیه کود این مشکل را مرتفع می‌سازد به همین جهت هیچ گاه نباید کود دامی تازه را به محصول کاشته شده داد. از میان کودهای حیوانی هر کدام کاربرد خاص خود را دارد، اما از همه پرکاربردتر در زراعت گلخانه ای، کود گاوی و کود گوسفندی می‌باشد.
• کود حیوانی بیشتر در کشت خاکی جهت آماده نمودن زمین به همراه خاک برگ و ماسه به کار می‌رود. کود مورد استفاده میبایست کاملاً پوسیده بوده و عاری از آفات و بذور علف‌های هرز باشد. البته معمولاً به علت تغذیه دام‌ها از علف‌های هرز، طبیعتا بذور این گیاهان در فضولات حیوانات دیده می‌شود. اما در صورت پوسیده بودن کودها و سرند نمودن مناسب کود این مشکل برطرف می‌شود.
• زیادی املاح در کود حیوانی نیز می‌تواند از طریق ایجاد پتانسیل اسمزی و یا مسمومیت مستقیم گیاه مساله ساز باشد.بنابراین وجود مقدار متعادلی از عناصر غذائی و عدم زیادی عناصری مثل سدیم در کود دامی مطلوب می‌باشد. کیفیت مواد بستری نیز نقش مهمی در کیفیت و حالت فیزیکی کود دامی دارد. معمولاً اصطبل گوسفند فاقد بستر است. بدین لحاظ سرعت تجزیه و پوسیدگی کود گوسفندی زیاد و دوام آن در خاک کمتر از سایر کودها می‌باشد.
• کود گوسفندی را کود گرم گویند. در مرغداری‌ها بیشتر از خاک اره و در گاوداری‌ها معمولاً از کاه بعنوان مواد بستری استفاده می‌کنند. سرعت تجزیه و پوسیدگی کاه بیش از خاک اره می‌باشد و بالعکس دوام خاک اره در خاک بیش از کاه است. زیرا خاک اره از ترکیبات مقاوم‌تری در مقایسه با کاه تشکیل شده است. به طور کلی، هر چه مقدار مواد نامطلوب مثل بذر علف‌های هرز، شن، خاک، اسپور بیماریها و تخم و لارو حشرات در کود کمتر و تجزیه اولیه آن بیشتر باشد، ارزش کیفی کود بیشتر است.
• کود حیوانی را در زراعت گیاهان پر ارزشی مانند سبزیجات، سیب زمینی، ذرت، پنبه و چغندر قند، به مقدار تقریبی 20 تا 50 تن در هکتار به خاک می‌دهند. کود دامی را معمولاً در زمان شروع عملیات تهیه بستر تا حداقل یک ماه قبل از کاشت بر سطح خاک می‌باشند و با وسایلی مانند گاو آهن، دیسک یا کولتیواتور با خاک سطحی و تا عمق حدود 15 سانتیمتری مخلوط می‌نمائید.
• در زراعت‌های کوچک و سنتی کود حیوانی را به صورت کپه‌هائی در مزرعه قرار می‌دهند و سپس آنرا با بیل بر سطح خاک پراکنده ساخته و با خاک مخلوط می‌کنند. در زراعتهای مکانیزه از دستگاه کودپاش حیوانی استفاده می‌نمایند. دستگاه کودپاشی حیوانی مانند یک تریلر است که در کف آن یک نوار نقاله قرار دارد.
• نوار نقاله کود را به سمت عقب و خارج از تریلز هدایت کرده و روی یک مارپیچ گریز از مرکز می‌ریزد. چرخش مارپیچ کود را به اطراف پرتاب می‌کند. از آنجائی که هزینه خرید، حمل و نقل و پاشیدن کود حیوانی بسیار زیاد است و به خصوص در زراعت‌های وسیع می‌تواند مشکلاتی را در برنامه‌ریزی و زمان بندی عملیات زراعی پیش آورد، لازم است به باقی گذاردن بقایای گیاهی بر خاک و تلاش در حفظ هوموس خاک توجه کافی مبذول گردد.
• پوسیدگی کود حیوانی سبب می‌شود که از میزان بذر علف‌های هرز و آلودگی به امراض و حشرات نیز کاسته شود. برای پوسیدگی اولیه کود دامی می‌توان آن را در شرایطی مشابه تهیه کمپوست قرارداد و یا کود دامی را مدتی قبل از کاشت در خاک مزرعه اختلاط داد. تجزیه کود در خاک و تبدیل آن به هوموس نیز مستلزم کفایت تهویه، حرارت و رطوبت در خاک می‌باشد، این عوامل از طریق انجام عملیات مناسب زراعی تامین می‌شوند.
• کود پوسیده دارای نشانه‌های مختلفی است، کود پوسیده بوی تند فضولات حیوانی را نمی‌دهد، نرم است و اگر دست را داخل آن فرو کنیم، گرمای خاصی احساس می‌شود. رنگ کود پوسیده نیز روشن است و اصولاً هرچه کود حیوانی پوسیده‌تر باشد، رنگش روشن‌تر می‌گردد. معمولاً در گلخانه خاکی از کود دامی استفاده می‌گردد که مقدار آن از 3 تا 5 کیلوگرم بر متر مربع متغیر است.

برای خرید کود گیاهان آپارتمانی و زینتی به فروشگاه نازبو مراجعه کنید

• در استفاده از کود دامی باید دقت نمود که اولاً کود را سرند نموده، ثانیاً کود پوسیده استفاده نمود. زیرا کود نپوسیده نه تنها باعث تقویت خاک نمی‌شود، بلکه موجب کاهش نیتروژن خاک نیز می‌گردد، زیرا برای پوسیده شدن در خاک، بخشی از ازت خاک را نیز جذب می‌نماید و به این ترتیب خاک فقیرتر می‌گردد. برای پوشاندن کود دامی بهتر است، از یک چاله برای انبار نمودن کود استفاده شود، البته می‌توان کود را در روی زمین نیز دپو نمود.
• کود نپوسیده دامی را در چاله ریخته و به اندازه یک چهارم آن کاه و کلش اضافه می‌کنیم. وجود کاه و کلش موجب تسریع فرآیند تخمیر کود می‌گردد، سپس به ازای هر تن کاه و کلش 100 تا 150 کیلوگرم اوره اضافه می‌کنیم و مخلوط حاصل را به طور یکنواخت مخلوط نموده و روی آن را با نایلون کاملاً می‌پوشانیم، بعد از 3 تا 4 ماه کود دامی به کلی می‌پوسد و آماده استفاده می‌گردد.

انواع کود حیوانی وخصوصیات آن‌ها

1- کود اسبی : نسبتأ خشک است، از ازت غنی بوده به سرعت تخمیر شده و حرارت زیاد تولید می‌کند به آن کود گرم نیز می‌گویند. در اراضی سرد و مرطوب مصرف کود اسبی بر سایر کودها ترجیح دارد، این کود برای گیاهان گلدار، صیفی،گیاهان ریشه‌ای و غده‌ای و برای سبزی‌هایی که رشد سریع و عمر کوتاه دارند و همچنین برای گیاهان اسید دوست، کود اسبی توصیه شود. قابلیت استفاده عناصر غذایی آن متوسط می‌باشد. اسب مقدار زیادی علف هرز می‌خورد و غذای خود را نرم و پودر نمی‌کند و در نتیجه تعدادی از بذور علف هرز سالم از دستگاه گوارش آن عبور می‌کنند و به همین علت کود اسبی بذر علف هرز زیادی دارد.
2- کود گاوی : میزان آب آن بیشتر از کود اسبی است (کود تازه تولید شده در گاوداری‌ها، دارای رطوبتی 80 درصد است) و به خاطر بستری که از کاه دارد به کندی تجزیه می‌شود و حرارت آن به سرعت بالا نمی‌رود و به نام کود سرد معروف است. گاو مقدار زیادی علف می‌خورد که آنها را خوب جویده و خرد می‌کند، سیستم گوارش گاو کارایی بیشتری در هضم غذا دارد و در نتیجه کود گاوی بذر علف هرز کمتری دارد. آزاد سازی عناصر غذایی از کود گاوی تا میزان 50 % ممکن است بیش از 18 هفته طول بکشد.
3- کود گوسفندی : بسیار خشک است و به جهت نداشتن بستر، کود آن نسبتأ زود تجزیه شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد و از نظر حرارت تولیدی نسبتأ گرم است.
4- کود مرغی (پرندگان) : از نظر مواد غذایی بسیار غنی است و مقدار مصرف آن بایستی به مقدار کم و با احتیاط صورت گیرد، بهتر است برای جلوگیری از سوختگی گیاه آن را با سایر کودها مخلوط کرد. به خاطر بستر خاک اره که دارند نسبت کربن در این کودها بالاست.

برای کودهای NPK  به فروشگاه نازبو مراجعه کنید

اثرات و اهمیت کود حیوانی در زراعت

_ در بافت خاک موثر است.
_ منبع تامین مواد غذایی برای گیاه است.
_ در افزایش تولید محصول مؤثر است.
_ یکی از اثرات استفاده از کودهای حیوانی تامین ماده آلی خاک است، به خصوص زمانی که بقایای گیاهی به جا مانده در زمین به حدی نباشد که بتواند مقدار هوموس خاک را در حد مطلوبی نگه دارد.
_ ظرفیت نگهداری آب در خاک را افزایش داده که این امر در مواقع کم آبی بسیار مهم است.
_ نفوذ آب در خاک را بهبود می بخشد.
_ کود حیوانی آب درون خاک را به نحوی با ذرات خاک از تبخیر و نفوذ آن جلوگیری کرده و آماده برای جذب گیاه می‌سازد، این امر سبب جلوگیری از فرسایش نیز می‌گردد.
_ عملیات زراعی را آسان نموده زمین را برای گاو رو شدن بهبود می‌بخشد.
_ این کود در زمین‌های سبک سبب اتصال بهتر ذرات در خاک گشته و در زمین‌های سنگین خاک را پودر و سبک سبب افزایش نفوذ پذیری و پروزیته خاک می‌گردد.
_ به علت داشتن ماده آلی سبب بهبود هوادهی خاک می‌گردند.
_ دی اکسید کربن، اسید آلی و مواد غذایی موجود در خاک را آماده برای جذب گیاه می نمایند.
_ میزان جذب حرارت در خاک‌های تیره بیشتر از خاک‌های روشن بوده و به همین لحاظ کمک زیادی در گرم شدن زمین و نهایتا رشد بیشتر گیاه می‌گردد.
_ کود حیوانی قدری خاصیت قلیایی دارد که به مرور HP خاک را افزایش می‌دهد.
_ باعث افزایش میکرو اورگانیسم‌ها و افزایش فعالیت بیولوژیکی خاک می‌گردد.


هوموس : علت اصلی كه از قدیم الایام از کود دامی استفاده می‌شده است وجود هوموس، در این كودها است. هوموس، مواد آلی است که در نتیجه فعالیت میکروارگانیسم‌ها تجزیه و ضمن آزاد کردن بخشی از مواد غذایی خود دچار تغییر می‌شوند و به خاک رنگ قهوه ای یا سیاه می‌دهند. سرعت فعالیت این میکروارگانیسم‌ها به رطوبت، حرارت و هوای کافی بستگی دارد.

برخی از مزایای هوموس عبارتند از:
_  هوموس دارای ظرفیت کاتیونی بالااست که باعث افزایش اسیدیته خاک می‌شود.
_  هوموس ترکیبات لازم برای تشکیل و تثبیت خاکدانه ها را فراهم میکند.
_ هوموس سبب افزایش قدرت جذب آب و خاصیت آبگیری خاک می شود.
شاخص اصلی تشخیص میزان هوموس، عنصر كربن است. منظور از کربن همان مواد آلی تجزیه شده می‌باشد که یکی از منابع تامین مواد آلی کودهای دامی است. كربن یكی از عناصر مهمی است كه هر باغداری برای تامین آن باید تلاش نماید. مقدار ایده آل آن در خاك 3درصد است ولیكن معمولا خاك‌های ما بسیار فقیرترند و میزان کربن آنها حدود 30 برابر كمتر است. (حدود 0/1 درصد است). كربن را در خاك می‌توان به شكل هوموس مشاهده كرد. تمام بقایای گیاهی مملو از كربن هستند ولیكن پروسه تبدیل كربن به هوموس توسط باكتری‌ها و تحت شرایط خاصی انجام می‌شود. بنابراین كودی را می‌توان غنی فرض كرد كه این پروسه را بخوبی طی كرده باشد و در آن هوموس تشكیل شده باشد. یكی از شاخص‌های مقدار هوموس در كود، میزان مجموع اسید هیومیك و اسید فولیك است. حداقل قابل قبول برای مجموع این دو اسید در كودها 12درصد (براساس وزن خشك ) است. بنابراین آنچه در یك كود آلی در درجه اول اهمیت قرار دارد، میزان نیتروژن یا فسفر و امثالهم نیست بلكه میزان این اسیدها است. در درجه دوم، میزان كربن آلی آن است كه باید حداقل 25درصد (وزن خشك ) باشد. در مرتبه بعدی اهمیت، باید عناصر میكرو و ماكرو( که درصدی در کودهای آلی موجود است و درصدی هم می تواند به آن اضافه شود) را در نظر گرفت. میزان اسید هیومیك و فولیك موجود در كودهای گاوی ، گوسفندی و مرغی در یک شرایط مطلوب به شرح زیر است :

ساير عناصر ماكرو و ميكرو به ترتيب اهميت شامل: پتاس، فسفر، نيتروژن، روي، مس، بر و گاهاً كلسيم و منگنز می‌باشد. که بایستی در کودهای آلی لحاظ گردند.

درصد تقریبی عناصر اصلی در انواع رایج کودهای دامی _ نكته بعدی كه اهمیت دارد ، درصد رطوبت كود است. معمولاً 30درصد وزن کودهای دامی را آب تشكیل می دهد. این میزان رطوبت در كودهای فرآوری شده نباید از 10درصد تجاوز كند. از طرف دیگر با توجه به اینكه معمولاً كودهای فرآوری شده باید حاوی باكتری‌های مفید باشند كه انجام وظایف مشروحه فوق در خاك به عهده آنها است ، بنابراین رطوبت كود نمی‌تواند از این مقدار كمتر باشد.
_ نكته دیگری كه در كودهای فرآوری شده باید بسیار دقت شود میزان عناصر سنگین در این كودها است. در این کودها، میزان سرب باید كمتر از ppm 50 ( قسمت در میلیون )، كادمیوم كمتر از ppm 15 و كبالت كمتر از ppm 20 باشد.
_ موضوع مهم دیگری كه در هنگام مقایسه ارزش کودهای دامی و کودهای فرآوری شده لازم است مدنظر قرار گیرد، میزان ماندگاری هوموس در خاك است. حسب اظهار نظر متخصصین این رشته، ماندگاری هوموس‌هایی كه از منابع گیاهی حاصل شده‌اند بیش از آنهایی است كه از منابع حیوانی هستند. شاید یكی از دلایل استقبال از كودهای فرآوری شده در مقایسه با کودهای دامی، بدون آنكه استدلالات روشنی به لحاظ تفاوت ظاهری در كیفیت آنها باشد، همین مطلب است.
اگر چه لازم است در این موضوع بررسی بیشتری صورت پذیرد. به هر حال، مسلم آن است که با توجه به اینكه خاك باغ‌های پسته بسیار فقیرند، میزان تغذیه با كود آلی و فرآوری شده را باید با حداقل 3 تن و حداكثر 10 تن در هكتار برنامه‌ریزی كرد. در این رابطه باید توجه نمود که : اولاً، کودهای دامی و کودهای آلی فرآوری شده بیشتر از آن که ارزش غذایی برای گیاه داشته باشند باید به عنوان اصلاح کننده ساختمان و ساختار خاک استفاده شوند تا از این طریق جذب مواد غذایی برای گیاه آسان تر شود. به همین دلیل استفاده از کودهای آلی باید به صورت یک دوره تناوب چند ساله انجام شود. ثانیا، همانطور که بیان شد استفاده از انواع کودهای دامی برای خاک بسیار مفید است، اما اگر از کود دامی تازه استفاده شود، این موضوع می‌تواند سبب مسمومیت گیاه شود زیرا فرآیند تجزیه این کودها در خاک انجام می‌شود و طی این فرآیند، گازهایی تولید می‌شود که برای ریشه گیاه مضر می‌باشند.

برای خرید کود مایع به فروشگاه اینترنتی نازبو مراجعه کنید.

زمان مصرف کودهاي حيوانی

مصرف اغلب کودها در زمان کاشت تاثير بهتري داشته است. در زمينه زمان مصرف کودهاي حيواني نيز چنين است. يعني کودهاي حيواني که کاملاً تخمير شده است، بايستي همزان با کاشت و يا همزمان با مصرف کودهاي شيميائي مصرف نمود چرا که مواد مغذي داخل کودهاي حيواني نيز شسته شده به هدر مي‌رود. مواد مغذي در کودهاي مورد مصرف در پائيز کمتر تاثير داشته است و نتايج مصرف بهاره مفيدتر است. مصرف کودهاي حيواني در خاک‌هائي با بافت ریز هدر رفت مواد غذائي کمتر اتفاق مي‌افتد. در اين گونه مواقع مصرف کود در پائيز و يا اوايل زمستان که در منطقه بروز يخبندان نباشد اشکالي نيست. البته تثبيت مواد غذائي در اينگونه از خاک‌ها بيشتر است. در خاک‌هاي سبک و شني و يا اراضي شيبدار که احتمال شستشو و فرسايش خاک مدنظر باشد زمان مصرف به زمان کاشت نزديک مي‌باشد.

 
نگهداري مناسب کودهاي حيواني در يکجا
براي جلوگيري از هدر رفت به هر نحوي که ممکن است کودها را يکجا دپو نموده و بشکل مناسبي براي تخمير آماده نمائيم. براي اينکار موارد زير عمده و ضروريست:
1) کودها در محل نگهداري، فشرده شوند.
2) باندازه کافي در دپو و نگهداري کودها رطوبت وجود داشته باشد.
3) نگهداري کود بايستي در حد مقدورات در فضاي سرپوشيده و يا در جريان حرکت هوا قرار داشته باشد.
4) جابجائي کودهاي دپو شده صورت نگيرد. اين چهار مورد از موارد عمده‌اي است که بايستي بکار گرفته شود. يکي از راه‌هاي جلوگيري از هدر رفت که در بعضي از دامداري‌هاي به آسانی قابل تامین است مواد زير بستر حيوانات در کف بستر طويله‌ها است گه کاملاً با پاهاي حيوانات مخلوط و فشرده خواهند شد. در اين روش ميزان زيادي مواد مورد مصرف بستر بکار گرفته شود.
نحوه مصرف کودهاي حيواني به خاک کودها را باید در مزرعه به شکل يکنواخت پخش نموده سپس با شخم زير خاک برد. در يک هکتار به ميزان 10 تن کود حيواني سوخته مصرف مي‌گردد. انجام اين عمل توسط دستگاهي است که در کف تریلی و پشت بندها بسته شده و کود را به طوريکنواخت در مزرعه پخش مي‌نمايد. عمق مصرف در خاک بستگي به نوع خاک و نوع کود و شرايط اقليمي دارد. به طور مثال براي خاک شني در عمق داده مي‌شود.
ميزان مصرف کود حيواني به طور کلي جهت تعيين مقدار کود حيواني به فاکتورهايي نظير ماده الي خاک، نوع گياه مورد کشت، بافت خاک، ميزان باران بايد توجه داشت. مثلاً براي خاک‌هائي که از لحاظ ماده الي فقير باشند بايد ميزان کود حیوانی زيادتر مصرف نمود. از طرفي خاک‌هایي که داراي بافت سبک هستند نسبت به خاک‌هاي سنگين مصرف کود حيواني بيشتر خواهد بود و يا در مناطقي که داراي باران زيادي باشند، مصرف کود زيادتر خواهد شد. نياز گياهان به کود حيواني متفاوت خواهد بود .